Manlio Argueta u lind më vitin 1935 në San Miguel, të Salvadorit. Që në bankat e shkollës i shfaqet prirja për shkrim, ku themoloi një revistë nxënësish dhe i botoi shkrimet e para. Pas maturës shkoi në San Salvador për të studiuar drejtësi.
Së bashku me Roque Dalton formoi rrethin letrar të universitetit. Shumë herët u pranua anëtar i të ashtuquajturit “brez të angazhuar” shkrimtarësh, që nën ndikimin e Sartrit zhvillonin aktivitete politiko-shoqërore dhe kulturore. Në këtë kohë, poezitë e tij fituan shpërblimet e para lokale.
Në vitin 1960, ai akuzohet nga regjimi për pjesëmarrje në trazira studentësh. Arrestohet dhe dëbohet në Honduras. Pas rënies së Qeverisë së Lemusit kthehet në Salvador. Më pas ai do të dënohet mbi dhjetë herë deri sa më në fund do të ik përsëri jashtë vendit.
Më 1967 i mbaroi studimet në universitet, por pa diplomë. Iu përkushtua plotësisht poezisë së tij. Disa nga poezitë e tij u botuan në një antologji të poetëve të rinj salvadorianë. Dy vite më vonë, përmbledhja e tij me poezi “En el costado de luz” u shpërblye me çmimin prestigjioz “Rubén Dario”, duke i sjellë afirmim përtej El Salvadorit.
Romani i tij i parë “El valle de las hamacas” (Lugina e hamakëve) u botua më 1968 dhe u shpërblye me Çmimin e Amerikës Qendrore për roman, u botua edhe në vende të tjera të Amerikës Latine dhe u konsiderua si përfaqësues i bumit të letërsisë latinoamerikane të asaj kohe.
Prej vitit 1972 – 1993, Argueta u detyrua përsëri të shkoje në mërgim pasi ushtria e okupoi universitetin.
Atje punoi si profesor për letërsi dhe shkrim krijimtar. Përveç kësaj shkroi romane të tjera. “Caperucita en la Zona Roja” (1977, Kësulekuqja në mëhallën e shtëpive publike dritëkuqe) u shpërblye me Çmimin e Amerikës Latine për roman nga “Casa de las Americas” në Kubë. Romani vijues, “Një ditë e jetës” (1980, botuar gjermanisht me titullin “Ditë makthi”) u shpërblye nga Universiteti Jezuit UCA. “Un dia de la vida” është përpunimi letrar i luftës i cili ta zë frymën dhe që me gjasë është vepra më e njohur e Arguetës. Gjatë luftës u shpërnda ilegalisht në El Salvador. Më 1999, ky libër u zgjodh romani i pestë i shekullit XX në gjuhën spanjollë nga “Modern Library International” me renome në Nju Jork. U përkthye në gjithsej 10 gjuhë. Fundi i luftës hapi rrugën për pranimin e kësaj kryevepre letrare edhe në El Salvadorin zyrtar. U shfaqën versione radioje dhe teatri.
Një roman tjetër, “Cuzcatlán. Donde bate la mar del sur” (“Cuzcatlán. Në detin e Jugut”), pasoi, në të cilin Argueta vizaton fatin e një familjeje fermerësh për tre breza dhe me këtë edhe kalvarin e “popullit të Cuzcatlánit” nga ditët e sundimit spanjoll deri në luftën civile të viteve 80.
Pas kthimit nga ekzili ai punoi në funksione administrative në Universitetin e Salvadorit, mes tjerash si drejtor i Bibliotekës Universitare dhe për marrëdhënie me jashtë. Prej kthimit të tij kanë dalë dy romane të shkurtëra autobiografike. Për shkak të famës së tij ndërkombëtare, vepra e tij ndërkohë është bërë edhe objekt i doktoraturave dhe studimeve dhe kongreseve të shkencës letrare, sidomos në hapësirën anglishtfolëse.
Më vitin 2000 u emërua drejtor i Bibliotekës Kombëtare.
Argueta planifikon së shpejti botimin e një romani tjetër tek i cili ka punuar tri vjet. Prej shkurtit 2004, Argueta quhet “Poet shumë i merituar”, një vlerësim i vonshëm zyrtar për autorin më të rëndësishëm bashkëkohor të Salvadorit, dikur të përndjekur dhe të mërguar.
Roque Dalton e pat cilësuar Manlio Arguetën një “shkrimtar jashtëzakonisht të vlefshëm” dhe ia vërtetoi pozitën e një novatori të letërsisë me një fushë të gjerë tematike. Studjuesia e letërsisë Roxana López Serrano, ka nënvizuar në librin e saj “Dhjetë shkrimtarë salvadorianë”, sidomos modestinë e tij njerëzore, të cilën e ka ruajtur me gjithë sukseset e mëdha. Ndërsa, Marco Antonio Barazza shkruan sidomos për angazhimin e tij për çështjen dhe preokupimet e popullit, i cili i jep veprës së tij një stil krejt të mëvetësishëm dhe të pashoq.
KARTOLINË
Vendi im është një vend liqenesh, malesh dhe vullkanesh.
Por më mirë të mos vijsh. Rri në shtëpi.
Nuk do të të pëlqejë këtu. Mbi liqenet tona nuk notojnë zambakë uji.
Femrat e reja nuk duken si bukuroshe noti.
Çatia në han malësor pikon ujë si një shoshë.
Po dielli, dielli! Po të mos kesh kujdes
Do të skuqesh si pite.
Fëmijë dhe qenë bëjnë shurrë në derë.
Lypsarë vjedhin bukë në hotelet:
mund të vdesësh nga uria
mund të vdesësh nga inati
asnjëherë nga vdekja vdekja.
Mos harro snajperët, bombat e makinave,
urat që shpërthejnë.
Mbylle derën me çelës në orën tre në mëngjes
Kur të dalësh, mos merr kuletën, mos mbaj orën:
një vjedhës mund të të sulmojë
dhe të kapë çmimin tënd të lotarisë.
Ah, po, ki kujdes mos ta quash vendin tim një gropë muti,
do të të lidhim në shtyllën e dritës rrugore në qoshe
dhe do të të përdhunojmë
dhe do të të nxjerrim zorrat me një prerje.
Ruaju të mos kesh ndërmend një ndërrim qeverie.
Për Zotin, më mirë të rrish në shtëpi.
Por vendi im është një vend liqenesh, malesh
dhe vullkanesh.
Nget dy kilometra larg qytetit
dhe do të takosh luaj mali dhe gjarpërinj,
gremza vigane, akrepa dhe merimanga.
Me mirë të rrish në qytet
dhe t’i mbushësh mushkëritë me tymin e autobusave
dhe të dëgjosh boritë e makinave
dhe britmat e shitësve të rrugës.
Vendi im është një vend liqenesh, malesh
dhe vullkanesh.
Por mos eja këtu nëse dëshiron të vazhdosh të jetosh.
Mund të të kafshojë një gjarpër.
Mund të të hajë një luan mali.
Vetëm rri në shtëpi, mos paguaj biletë avioni
ose një dhomë hoteli.
Do të të shkulim kokërdhokët dhe do t’i llupim.
Ose mund të ketë një bombë, një plumb të humbur, një lule
me dinamit.
Dhe eshtrat e tu të ngrënë nga milingona…
Dhe eshtrat e tu të ngrënë…
Eshtrat e tu…
Dhe eshtrat… dhe…
1968
LOS GARROBOS*
Los Garrobos harliseshin në pemët
Por erdhën egërsitë.
Gjethet e verdha
Më në fund mbaruan së vdekuri.
Tani fruta të flashkëta
Lëkunden nga degë të larta.
Lumenj të thatë, tokë e shkretë.
Los Garrobos harliseshin në pemët,
por erdhën egërsitë,
gërmuqe në vrasje,
duke shkatërruar gjithçka. Avione
luhaten mbi pemët.
E gjitha që mbetet nga Los Garrobos
janë dhëmbët e tyre,
eshtrat e tyre të hollë druri.
*Garrobos janë hardhuca shumë të mëdha dhe të buta.
DETI I VERIUT
I
Një dallgë e vogël e bardhë.
Një pulëbardhë me sy të kaltër. Dhe drita
që luan mbi dunat. Kodra
rëre që zhvendosen
kur ndryshon era.
Vajza dhe djem
rrëshqasin të pazhurmshëm
në të ftohtit
sikur t’i futeshin
lumturisë vetë. Frymëmarrje e lodhur
që ëndërron për diellin
ose që e shikon
siç fluturon
lart si një flamur mbi
kretë e direkut.
Zogj, shkumë, pulëbardha dhe dallgë
Trungje të vjetra të mbjella
në plazh për të matur
distancën e ujit.
Duar që dridhen nga e ftohta. Krahë.
Gishta që dridhen
si era
që fryn natën.
Një zë që tingëllon si
deti
por që është vetëm kënga e një fëmije
ende të palindur.
II
Rreze të kaltra filtrojnë
nëpër re të ndriçuara
nga bota të tjera.
Vaj mbi lëkurën.
Tinguj aq intensivë sa
muzika e zemrave tona.
Dhe velat
e mullinjve me erë
prej lulesh
në tokën e ulët. Dallgë të shkëlqyeshme
qielli.
Dimri zbret mbi detin
me gishta argjendi
dhe sedefi.
Një pejsazh shterp
dhe një ndryshim temperature
në trupat tanë.
Bën ftohtë me ty në damarët e mi.
Por asgjë. Asgjë
nuk i ngjan mëmëdheut fare.
Mëmëdheut tim, që është edhe
lotët e tu sot.
Mëmëdheu im, që kurorëzon
krerët tanë. Sy dashurie
dhe zemërimi. Dhe një drithërimë
e lehtë
sepse ndoshta nesër
nuk do të jemi më të njëjtët.
Nga spanjishtja në anglisht nga Stacey Ross dhe Jennifer Henriquez.
Nga anglishtja në shqip nga Silke Liria Blumbach.
MAMA
E dashur Mama. Një lutje për të gjithë. Mama, plot me hijëshi.
Shitëse në tregjet. Mama që blen shishe nga dera në derë.
Mama zuskë.
Mama që vrapon nëpër rrugët e përndjekur nga policia.
Mama, si je?
Mama i do të gjitha gjërat kur vijnë nga zemra.
Mama kërkuese thesarësh në koshat e plehrave.
Mama që udhëton me tren me shporta të mëdha me fruta të pjekura.
Mama e jashtëzakonshme. Mama me fytyrën e lyer si ylber.
Mama, mbledhëse kafeje.
Mama që mbledh lulet në skaj të rrugës
për t’i rregulluar në vazo të holla.
Mama e nxehtë. Mama e sëmurë.
Mama Virgjëresha Marija nënë e Zotit.
Një emër i shenjtë si dreri.
Mama ndriçuese e qirinjve të Fëmijës së Shenjtë të Atochas
dhe për të bukurin San Antonio .
Mama nëpër këto rrugë të errëta.
Shitëse e “atole-s” së errët dhe ananasit.
Mama që marshon nëpër rrugët
me kapele nga letra për t’u mbrojtur nga dielli
dhe me një çantë me fasule të ngrira dhe tortilja
vetëm në rast se marshi do të zgjasë orë me radhë.
Mama e Bashkimit të Banorëve të Getos. Mama këmbëzbathur.
Mama gati për t’u çuar nëse ka shkëmbim zjarri.
Mama e fortë.
Mbledhëse pambuku nën diellin agrar të bregdetit.
Ku je?
Njëri prej këtyre ditëve, Zoti duhet të më dojë pakëz.
Do të ndërtoj një shtëpi ku do të jetojmë ne të dy.
‘Njatjeta, Mama. Nënë e keqe. Ik dhe fli gjumë, fëmija im i vogël.
Njëri prej ditëve të tua, një ditë kur vdesësh urie.
Mama deklaruese, kështu që do ta lirojnë djalin tim,
ai s’ka bërë asgjë,
mbylle gojën, kurvë e vjetër.
Mama, do të kthehem vonë. Mama në sallën për të vdekurit.
Mama ime. Mama që kërkon midis të vdekurve.
Mama Virgjëresha Marija dhe asgjë më shumë.
Mama që thotë është trupi im që dridhet, jo shpirti im.
Mama ktheje kufomën e djalit tim.
Mama burrë, gjyshe, gjysh, Mama mama.
Nëna jote. Mirëmëngjes, gjithë univers.
Nga spanjishtja në anglisht nga Edward Waters Hood.
Në shqip nga Silke Liria Blumbach
POEZIA E PARË
Dikush na shikon. Dikush,
prekja e të cilit,
e lehtë
si një mace shtëpiake,
na mbështjell
në kopshte prej lulesh të vdekura
dhe pasqyrimesh ndriçuese. Dikush vjen
dhe puth
ballët e shokëve. Dhe di
se ne të gjithë do të takohemi në zjarrin e krematoriumit.
Dikush di se duhet të dëgjojmë. Dikush
i panjohur.
Të huajt shfaqen para nesh
me bishtat e tyre të pamasë komete prej
yjesh
që derdhen në det.
Ne kuptojmë se janë bërë nga zjarri.
Dhe vlojnë nga jeta dhe vdekja.
Dikush që flet si fëmijë me duar
prej guri.
Duar të forta, që lëshojnë gjëra të tërbuara,
dhe një zë plot llahtar dhe telashe.
Dikush, kreu i të cilit gëlon nga ide.
Dikush i një brezi të ri,
i zbritur nga shenjat e para të jetës
në Tokë.
Mjeshtër i duarve të tij, por jo i veglave të tij.
Dikush i shekujve të kaluara
në pragun e së ardhmes. Dikush
si gjethe në erë që paralajmërojnë shtrëngatën që vjen.
Dikush, pafajsia e të cilit na siguron neve të gjithë
se idetë tona janë të thella
dhe të thjeshta.
Dikush që gdhend ura
dhe ngre ndërtesa që janë si male.
Autostrada të papërfytyrueshme. Rrënim brengash.
Njeri i shenjtëruar në kurrizin e të tjerëve.
Botë e ndërtuar mbi bota të tjera.
Dikush që është vëllai ynë
Edhe armiku ynë,
duke nxjerrë kryet mbi një horizont të mbështjellë me qefin.
Dikush, aspiratat e të cilit përbëhen
nga realitete të vogla dhe dëshira të thella.
Dikush si ti vetë,
që ushqen dhe vesh botën
dhe u sjell të tjerëve pasuri të mirë
me pasurinë e tij të egër
është i varur nga qeliza të rreshtuara
dhe stela të lëshuara.
Dikush i mësuar me halle endacake,
i cili e pyes veten
se kur do të mbarojnë Rrënja e bukur
e pemës së lulëzuar të kundërshtimeve.
POEZIA E DYTË
Ata na vëzhgojnë me mendimet e tyre.
Burrat punëtorë.
Ata flenë gjumë të qetë.
Fisnikërisht gjakfortë. Lëkura e tyre
rrjedh si lumenjtë tuaj dhe
zëri i tyre në erë
dhe në pemët.
Sytë e tyre janë si të mitë
dhe të tutë,
dhe kërkojnë
jo hakmarrje, por zhdëmtim.
Në dritën e diellit, ne jemi barazisht të tejdukshëm
duke shkëlqyer si një ditë në fshat
me një të verdhë të shijshme në shi.
E njëjta gjë jemi ne
duke iu afruar horizonteve të reja me shpejtësinë
e yjeve dhe pëllumbave,
fluturimet e të cilëve do ta rrethonin universin.
POEZIA E TRETË
Ata që thonë se njerëzit janë të mirë
dhe nuk dinë përse.
Ata që duan qytetërim
pa kufi
dhe që kënaqen
me ardhjen e lumturisë.
Ata që besojnë në shkencë
dhe ata që nuk besojnë
sepse janë duke zbuluar
bota të tjera
dhe dimensione të ndryshme.
Ata që jetojnë me mërzi dhe vetmi,
të mbajtur nga mjegulla elektronike.
Ata na shikojnë me sy të bukur,
zemra që vrapojnë në fytyrën e vdekjes.
Shiko, tani. Është e mundur të prekësh lëkurën tonë të përbashkët.
Dallgë të holla mahnitëse të së njëjtës vapë
derdhen nëpër ne.
Së shpejti do të dridhemi,
të bashkuar
kundër talljes dhe zhgënjimit.
Ankthi të jesh ndërtues dhe
shkatërrues njëkohësisht.
Bujarë, nepsqarë, vështirë se kuptojmë.
Jemi njëlloj,
i pasuri, mirëbërësi, i
miri.
Ne, që më në fund kemi gjetur një vend
për të prehur katastrofat tona.
POEZIA E KATËRT
Gjëra të çuditshme. Ndodhi të vjetra. Një qiell i kaltër
pa avion fare. Zogj që nuk ngordhin nga helmi.
Fëmijë që nuk bien në zjarr mitralozësh.
Një ushtri kombëtare që nuk është ushtri okupimi.
Askush nuk dënes në dhembje të fshehtë.
Të rinjtë nuk duhet të fshihen nga
vdekja
e shpërpjesëtuar, teknike, moderne, mizore, e jashtëzakonshme.
Vëllai përqafon vëllanë
dhe askush
nuk vdes i tradhëtuar
nga shprehja e thjeshtë
e jetës
dhe ndjenjës
Njerëz këndojnë në rrugët, festojnë
të vërtetën që më në fund e gjetën.
Era e barutit iku, dhe kufomat
shkëlqejnë
si yje që ndriçojnë në largësi.
Vdekja është aq e natyrshme
sa lindja
e një luleje
ose rikthimi i ditës.
Fitorja do t’u përkasë të pasurve në shpirt
dhe disfata
atyre të varfëruar në stretërit e artë.
Ne të gjithë kemi diçka për t’u thënë
në këtë shpirt hareje.
Kalorësit e vdekjes
tërhiqen në dhomat e tyre të hijes
dhe mendojnë për pavdekshmërinë
e shpirtit të njeriut.
POEZIA E PESTË
Për fëmijët, vitet përpara xixëllijnë si yje,
pothuaj të dukshme. Ëndrrat e tyre
nuk janë më të pashpresa.
Gjërat janë më të mira këto ditë, veçanërisht
nëse masim kohën tonë me vite galaktike.
Gjithë mundimi i së kaluarës justifikohet
me këtë zgjim
mendimesh rrezatuese dhe ndjenja të mirëseardhura.
Me vështirësi flemë
duke u zgjatur
për t’i kapur yjet me duart tona. Sytë
hapen për një njerëzim që rritet.
Krahë
zgjerohen, ngriten
për një autoritet më të lartë.
Ne jetojmë në një kohë optimiste. Një epokë
zjarri pastrues.
Zjarrin që dërgojnë për të dënuar
dhe për të nxirë,
Ne ia kemi kushtuar spastrimit tonë
duke zbuluar përmasën e tij të ri.
E kemi bërë veten mjeshtra bollëku
Dhe urtësie, me çmimin
e jetëve tona.
Mendime të lindura nga vuajtja
bëhen çdo ditë më të bukura.
Aq shumë gëzim i çuditshëm mbush dheun tonë.
E gjitha kjo hyn në ëndrrën
që na transformon,
që na bën të ndryshëm
nga ajo që ishim në kohët e zymta.
E ftojmë veten për një kremtim të së ardhmes.
Ne mblidhemi në festivalin e jetës.
Pelerina e dritës pushon tani mbi supet tona,
ndriçuese nga energji planetare. Njohja
që rrjedh nëpër duart tona të gdhendura trashë
dhe vetullën tonë të ngrënë nga koha, është kjo:
Ne jemi fëmijët më të lashtë të botës.
Le të jetë gjithçka një pjesë e shpirtit
që na transformon,
duke na bërë pjesëmarrës në këtë botë.
Baballarë, nëna,
gjyshë,
gjyshe
e kanë krijuar këtë ëndërr
më të vërtetë
ku ne i zgjohemi ditës.
1988
Nga spanjishtja në anglisht nga Stacey Ross dhe Jennifer Manriquez.
Nga anglishtja në shqip nga Silke Liria Blumbach.
