Lidija Dimkovska u lind më 1971, në Shkup, ndërsa nga viti 2001 jeton në Lubjanë të Sllovenisë. Shkruan në gjuhën maqedonase. Ka diplomuar në Katedrën për letërsi të përgjithshme dhe krahasuese në Fakultetin Filologjik në Shkup. Në Universitetin e Bukureshtit të Rumanisë, ka doktoruar në fushën e letërsisë rumune dhe ka ligjëruar gjuhë maqedonase dhe letërsi.

 Ka botuar gjashtë përmbledhje me poezi “Rozhbi od Istok” (Lindjet nga Lindja) 1992; “Ognot na bukvite” (Zjarri i shkronjave) 1994; “Izgrizani nokti” (Thonj të kafshuar) 1998; “Nobel protiv Nobel” (Nobel kundër Nobelit) 2001; “Idealna tezhina” (Pesha ideale) 2008; “pH neutralna za zhivotot i smrtta” (pH neutral për jetën dhe vdekjen) 2009 dhe “Cërno na bello” (E zeza në të bardhë) 2016; tre romane “Skriena kamera” (Kamera e fshehtë) 2004, 2012; “Rezerven zhivot” (Jetë rezerve) 2012, 2013, 2015, 2018; dhe “No-Ui” (No-Ui) 2016, 2018; një ditar amerikan “Otade L” (2018) dhe një përmbledhje të shkurtër tregimesh “Koga zaminav od Karl Libkhneht” (Kur u largova nga Karl Libkneht) 2019 të përkthyera në shumë gjuhë.

Ka fituar çmimin maqedonas për vepër poetike debutuese “Studentski zbor”, dy herë çmimin për prozë “Stale Popov” të Shoqates së Shkrimtarëve të Maqedonisë, çmimin gjerman të poezisë “Hubert Burda”, çmimet rumune “Poesis” dhe “Tudor Argezi”, çmimin evropian të poezisë “Petru Krdu”, çmimin e Bashkimit Evropian për letërsi për romanin “Jeta rezerve”, mirënjohje speciale “Trashëgimia kulturore evropiane” për tregim më të mirë, “Gota e përjetësisë” sllovene për opusin poetik dhjetëvjeçar etj. Librat e saj janë nominuar edhe për çmimet amerikane “Libri më i mirë me përkthim”, si për poezi ashtu edhe për prozë, për “Urën e Berlinit” gjerman, për “Poetin evropian të lirisë” polake dhe për “Ballkanika” ndërkombëtare.

Ka redaktuar antologjinë e poezisë së rinisë maqedonase, antologjinë e poezisë bashkëkohore sllovene në gjuhën maqedonase, antologjinë bashkëkohore të letërsisë së pakicave dhe emigrantëve në Slloveni dhe antologji të teksteve letrare të autorëve që jetojnë në Slloveni, ndërsa shkruajnë në gjuhët e ish-Jugosllavisë. Në Slloveni në mënyrë aktive merret me përmirësimin e integrimit të autorëve të pakicave dhe emigrantëve në letërsinë sllovene, duke hulumtuar, udhëhequr punëtori dhe duke përgatitur prezantime dhe ligjërata në këtë temë.

Ka marrë pjesë në takime të shumta ndërkombëtare letrare, lexime dhe turne letrare nëpër Evropë dhe SHBA si dhe nëpër rezidenca si Ajova, Berlin, Graz, Krems, Vjenë, Salcburg, Split, Tiranë, Okinava dhe Londër. Në Lubjanë në bazë të poezisë së saj më shumë herë ka qenë interpretuar performansa vallëzim-muzikë-poezi “Ajo që mbetet” në koreografi të Andreja Podrzavnik.

Ka qenë anëtare e jurisë të çmimit ndërkombëtar “Hubert” në Poloni, si dhe kryetare e jurisë për çmimi “Vilenica” të Festivalit ndërkombëtar të letërsisë në Slloveni.

Ka përkthyer më shumë vepra letrare të letërsisë rumune dhe sllovene në gjuhën maqedonase, ndër të cilat edhe fituesit e kurorës së artë të poezisë nga Mbrëmjet strugane të poezisë, Ana Bllandijana dhe Tomazh Shallamun.

Është Anëtare Nderi dhe  laureate e Festivalit Ndërkombëtartë Poezisë “Ditët e Naimit”, Tetovë.

 

 

AZILANTË

 

Qendra më e madhe për azilantë gjendet nën tokë. Ata janë vetëvrasësit, që kanë emigruar në atë botë,

të papranueshëm, të shtypur të munduar prej botës këtu. Qendra nëntokësore për azil ofron liri të lëvizjes,

nga periferia drejt qendrës dhe anasjelltas, Tre vakte dhe leje ditore për shëtitje.

Çdo azilant ka numër konfeksioni në hallkën e vet. Por, shih. Të vdekurit e rëndomtë bëjnë grevë urie për numrin e madh të vetëvrasësve rreth tyre.

Nuk duan azilantë pranë shtëpive të tyre të rregulluara, nuk duan leqe të hedhura, shishe të zbrazëta barnash,

eshtra të thyera nga hedhja dhe stomakë të fryrë nga gulçimet.

Në kopshtet e tyre të bleruara vendosin kryqe në vend të gogolëve për ata që vdiqën pa vullnetin e zotit.

Azilantët janë të hutuar dhe të hidhëruar,

me nga një këmbë që kthehet pas vazhdimisht. Disa kanë harruar të lënë porosi,

të tjerë ta puthin të bijën,

disa kanë lënë kostume në pastrim kimik, të tjerë nuk kanë bërë testamente,

disa nuk i kanë anuluar udhëtimet, ndërsa disa nuk i lënë takim vdekjes. Dhe tash janë këtu.

Me përkthyes në korridor dhe dosje në duar, presin t’i pranoj nëpunësi për azil.

Nacionaliteti, gjinia, feja. Shumë prej tyre kanë etër,

por jo edhe atdhe. Disa janë alergjikë nga toka e lëvruar, por në pamundësi për ta puthur tokën e vet,

është dashur patjetër të kalojnë nën të.

Disa kanë qenë tërë jetën refugjatë ndaj vetvetes, Që askush nuk u pagoi ilaç për anti-plakje.

Disa e kanë vënë në lojë edhe fatkeqësinë, jo vetëm fatin.

Të tjerë me vite nuk kanë bërë dashuri me dashurinë e jetës së tyre.

Disa kanë vrarë të afërmit e tyre,

jo me thikë por me gjilpërë ose pincetë.

Mes tyre ka njerëz që janë të gjallë,madje vetëm që kur kanë vdekur. Plot është qendra e azilit, rrethuar në tela me gjemba,

nga bota e të vdekurve të rëndomtë.

Arrita dje. Fitova dy leje.

Ditën do të qëndrojë në qendrën ditore për azilantë, ndërsa natën në shtëpinë e njerëzve të rëndomtë.

Nuk e di prej ku, nuk kam për t’u kthyer.

 

KTHIM

 

Njeriu që kthehet në qytetin e lindjes, viziton muze dhe galeri,

ndalet t’i dëgjojë muzikantët në rrugë, ndez qirinj në të gjitha kishat,

blen librat e autorëve

dhe CD -të e muzikantëve të vendit

të publikuara në gjashtë muajit e fundit,

ëmbëltohet me çokollata nga fabrika e qytetit para falimentimit, shkon në tregun që s’ka qenë qëkuri,

një apo dy orë shihet me miqtë përpara filmit të vendit ose shfaqjes që atyre nuk ju intereson,

njeriu që kthehet në qytetin e lindjes për disa ditë, pi ujë nga shishja e çantës, blen diçka për çelësat

me motive kombëtare, ulet nëpër të gjitha ulëset e të kaluarës së vet,

kalon nëpër të gjitha rrugicat të cilat kanë mbetur të njëjta, fotografon ndërtesat e reja si lytha në lëkurë,

mërmërit me vete, i pakuptueshëm për të tjerët, njeriu që kthehet në qytetin e lindjes

e kupton se qytet të lindjes nuk ka më,

se ai tashmë është veç një e dhënë në dokument, Place of Birth, vendi i lindjes pakthim.

 

E VDEKSHME

 

Në cilin shtrat do ta lëshojë shpirtin? Në ndonjë tren, në ndonjë udhëkryq? Pas perdes së ngritur apo të ulur?

Në mesditë ose në asnjë kohë?

Të japësh shpirt në prani të dikujt

është ogur i mirë, mallkim ose fatkeqësi?

Përgjithmonë me shpirtin tim do të ik edhe një pjesë e shpirtit të atij që i fundit do të më sheh të gjallë.

Gjyshja ime para se të japë shpirt kërkoi një kafshatë pite, tezja ime e bleu vetë pallton e pasvdekjes,

që e ruante bashkë me etiketën në varëse derisa ia veshën kur vdiq.

Unë do të dëshiroj që gjysma e varrit të më jetë atje, gjysma këtu.

Shpirti del si në çastin

kur kërcejnë siguresat, ndërsa ti je vetë në shtëpi dhe tundesh në errësirë

deri në fund të korridorit, atje pas derës hyrëse

i kthen në vend siguresat,

drita shkëlqen dhe ta shtrëngon shpirtin, ndërsa realiteti, i verbër,

as që e vëren atë, edhe pse pas trupit tënd edhe ai rend pas vrimës së vet.

 

SUMMA SUMMARUM

 

Nëntë muaj i nevojiten embrionit

që të shndërrohet në qenie njerëzore. Dhe pastaj që të bëhet fëmijëri, rini dhe pleqëri.

Por a e di kush nëse do të dalë njeri prej tij.

Tërë jetën mund ta ketë të pamjaftueshme për t’u bërë njeri.

Ndërsa vetëm një çast i nevojitet trupit që të shndërrohet në kufomë.

Jeton për vete, ndërsa vdes për të tjerët që ata të mos munden të jetojnë pa të. E keqja edhe kur falet me të mirë, mbahet mend si e keqe.

Ndërsa e mira asnjëherë nuk mbahet mend si e mirë e shndërruar në të keqe.

Fytyrën mund ta pastrosh edhe njëqind herë, por nderin asnjëherë.

Duke larë fytyrën do t’i lagësh mëngët, ndërsa duke pastruar nderin – vetëdijen. Për fytyrën të nevojiten sapun dhe ujë, për nderin – ndërgjegje.

Dhe tash

Kush do të duket më shumë:

Ai Askush dhe Asgjë që u bë Diçka, ose Diçkaja në të cilën u shndërrua ai Askush dhe Asgjë?

 

UDHËTAR

 

Si në taksi Nju Jorku

me qelq të ndarë prej shoferit, ashtu jam me Zotin në jetë:

Edhe ai i paprekshëm, edhe unë, ndërsa ecim në drejtim të njëjtë.

Në retrovizor të dyve na ndjek syri i Linhejit. Ndërfutet përmes qiellit e përmes ferrit, gastroskop që hyn thellë në tunelin e qenies, depërton në të njohurën dhe të panjohurën, kamerë e vogël që incizon jetën e paqenë.

Një shikim të tillë ka edhe Zoti.

Unë jam shkurtpamëse, grua ideale e Jahovit, ndoshta kur të jem largpamëse do të jem Krishti. Vetë e hap derën, marr bagazhin.

I rëndë është, i rëndë dhe i domosdoshëm.

Në kuti e bart të kaluarën

që shpesh gabon destinacionin tim, e tashmja më struket në çantë dore,

kërcënueshëm më qëndron varur në qafë ngado që udhëtoj. Kur arrijë çdoherë më pret ndonjë njeri.

Ndërsa unë në turmë e kërkoj Atë,

por emri im është gjithnjë në tabelën e dikujt tjetër. Madje pa dëshirë zvarritem pas atij që bart barrën time, Dhe pyetem,

mos vallë Zotit më parë i duhet injeksion vitaminoz në krahun e djathtë,

që të mundem pastaj të mbështetem tek Ai? Ose më duhet mua,

që të mundem pastaj pas jetës sime ta mbështesë Atë.

 

INTERPUNKSIONI I JETËS

 

Shtëpi. Atdhe. Gjuhë. Gjenealogji.

Memorie personale dhe kolektive. Arketipe.

Atavizëm. Pakrahasueshmëri.

Ah, gabim shtypi. Shtëpi?

“Atdhe”

Gjuhë! Gjenealogji;

Memorie personale dhe kolektive … Arketipe –

Atavizëm: Imediaditet. Reklamacion.

 

“Nga ata që nuk më mbajnë mend, mund të krijohen dy qytete”. Josif Brodski “Epilog”

 

 

Nga njerëzit që nuk më mbajnë mend tashmë, Josif. U krijuan jo dy, por tre qytete,

por banorët ose vdiqën ose u zhvendosën. Tani kthehemi para sporteleve të emigrantëve, herë mbretërisë së qiellit, herë të tokës,

i huaji për të huajin është i afërmi i tij, Prandaj bashkërisht i mbushim formularët, duke zgjatur të njëjtin stilograf.

Vetëm interpunksionin e jetës,

duke e mbuluar me pëllëmbë të dorës, e vendos

çdokush vetë.

 

VARRI IM

 

Çdo ditë e shoh varrin në oborr përfshirë në çmimin e shtëpisë, me dërrasë druri mbi gropë,

mbi të pllaka përkujtimore me gëlqere të bardhë, me fotografinë në kornizë të artë

dhe vitin e lindjes ndarë me vijëz nga hapësira e zbrazët e vdekjes.

Qëndron nën dardhë varri i kthyer nga shtëpia, shikon kah unë edhe kur ia kam kthyer shpinën. Në pranverë macet ia lëvizin dërrasën,

ndërsa harabelat e drurit e përlyejnë për t’i sjell fat, fluturon ndonjë dardhë e pjekur

dhe ia thërrmon një copëz pllakës,

në vjeshtë shiu ia hollon kurrizin, ia grimcon shtatin, në dimër bora e ngulit në tokë.

Për secilën rrufe është qendër, Për secilin tërmet – epiqendër. Thërrmohet, asgjësohet, prishet,

Gjithnjë më i vogël është, më i strukur dhe i gjunjëzuar, para syve më humbet varri,

shkatërrohet në gropën e vet, nga pluhuri në pluhur shndërrohet.

E shikoj mëngjeseve, ndërsa prej tij ka mbetur vetëm një grumbull gëlqere që e shpërndan era, dërrasa të thyera për shtëpiza zogjsh

dhe fotografia në kornizë të artë që tundet rreth vijëzës prej – deri.

Varri im gjithnjë e më shpejt zhduket, njëlloj si jeta ime.

 

GUNGË

 

Para meje njeriu që shtyn

karrocën me shishe të zbrazëta plastike.

Rruga është e ngushtë, nuk mund ta parakaloj. E ndjek, e shoh.

Pantallona të vjetra, duar të zhubrosura,

njëra sandale ndryshe prej tjetrës,

ndërsa nën bluzën mëngëshkurtër e të leckosur

– gunga, e shënuar me dhimbje si me yll hebraik.

Moshatar i imi,

nga kohë e parakaluar. Kot i mësoi përmendsh vjershat për atdheun

të panevojshme si teori të mësuara të papraktikushme në botën

në të cilën sot nuk ka as baba as atdhe.

A thua nën jetën e tij

dikush hodhi firmën e zezë në të bardhë,

ose vetëm këto shishe e llogarisin për të gjallë? Shishet kërcejnë,

ai kërruset nën ritmin e karrocës, ia dëgjoj zorrët si i gërhasin

dhe një ofshamë i fluturon nga goja. Rrugica është e gjatë, ecim njëri pas tjetrit, Unë në përputhje të hapave të tij,

ai pas hapit të tre rrotave.

Dhe ndjej se si nga mundimi im, simfoni e shqisave

avullohen shpresa, e ardhmja, qëllimi, nga organet më kullon lëngu,

më largohet ajri, më humbet pesha, nuk kam më përmbajtje,

shëndrrohem në shishe të zbrazët plastike

e cila gjithnjë e më shumë zvogëlohet dhe hidhet vetë

 

mes shisheve,

zë hapësirën më të vogël në karrocë, ndërsa njeriu i fundosur në fundin e vet, madje tash nis të djersitet,

fshihet herë me njërën pëllëmbë, herë me tjetrën derisa karroca humb drejtpeshimin,

dhe ai e ndal, e zhvesh bluzën

dhe e pi ujin e djersëve që i rrjedh përmes qafës, duke rrotulluar kokën majtas – djathtas,

por pas vetes askush nuk e shikon, vetëm skaji i gungës së vet,

e shënuar me dhimbje si me yll hebraik.

 

SI ËSHTË

 

Të jesh fëmijë nga prindër të vrarë në luftë, të jesh fëmijë nga prindër të divorcuar,

ose fëmijë nga Afrika në një jumbo poster të jetosh në entin për persona me hendikap të kesh çelës të banesës sociale,

të marrësh ndihmë, miell, vaj, pambuk dhe kruajtëse për veshë,

të kesh llogari rrjedhëse për transplantim të palcës së kurrizit, të jetosh në fshatin SOS me Nënë të Madhe me nëntë fëmijë, dhe kujdestare që vjen njëherë në javë

të hekuros rrobat dhe të luajë me letra, të flesh në kuti kartoni para parlamentit ose në metro metropoli

që organizon mbledhje zyrtarësh të lartë të jesh kukull me veshje popullore,

në vend të policit në udhëkryq,

fëmijët të birësojnë prindër, dhe jo e kundërta, ta pish gjakun me një frymë që të mos oksidoj, të jesh gjëndër tiroide e politikës familjare,

të të rrjedhin jargë nga disa njerëz,

ndërsa prej disave, prapë, të të bëhet shuk në fyt,

të ruash gomën më të butë fshirëse për mysafirin nga vendet e huaja, ndërsa për vetëvrasësin e mbijetuar, krevatin më të fortë,

të jesh llum në sy të Zotit,

të grumbullosh informacionin në lugë si rupi që ngjet, t’i kesh qëndrimet çorape të rregullt,

që nuk ua gjen çiftin,

gjithnjë e më shumë mos të të vijnë taman as lëkura as toka, të të varin në bli të manastirit,

njeriu i fundit që do ta puthë ballin,

të jesh temë aktuale për film me buxhet të ulët, kërthiza të tërhiqet para gjuhës,

ndërsa gjuha para tërë peshës së shpirtit, të bëhesh qiramarrësi ekzistencës tënde,

të jesh i vetëdijshëm se jeta është lojë jo notuesi, me dallgë më të larta se ai.

 

MËNGJES SIRIAN

 

Në orën 7 e 40

pastruesi me fshesë i përshkon parmakët e pahisë

përpara ambasadës siriane. Bien fluturat e natës përmes sitës së realitetit, insektet befas hiqen

të shmangur nga vetja e vet.

Pastruesi e futi fshesën në kovën e kaltër me ujë dhe duke e mbajtur me të dyja duart

pastronte parmakët një nga një. Hidhen edhe mushkonjat e fundit. Vetëm pikat e derdhura të gjakut assesi të lahen,

thellë kanë hyrë nën lëkurën e hekurit dhe heshtazi durojnë.

Pastruesi me thonj pastron njollë pas njolle. Por gjaku i Sirisë është ngjizur,

çdo pikë e re pikon përbrenda, jo jashtë plagës. “Si mundet në ora 8 të jetë ende natë“,

thotë pastruesi,

e zbraz kovën në kanalizim

dhe me fshesën që i pikon në krah

niset drejt pjesës së pasme të ambasadës.

Ndërsa atje – kandrra të panumërta, të mëdha, të mesme të vogla, e kanë mbuluar kalldrëmin, përderisa nga dritarja lart

një fëmijë zëmbytur u thërret: „fluturoni, ikni prej këtu!“

Kandrrat si në huti

nuk e dinë se ironia mund të jetë gjithmonë më e madhe se jeta,

dhe se ato, refugjatë nga Siria, kontrabandisti i hodhi nga kamioni pikërisht pas ambasadës siriane,

si në natyrë të vdekur gjenden

para pastruesit që e di se bota do t’i shkelë

madje edhe kur ai të gjithë do t’i kishte shpëtuar.

 

Ndërsa përsëri, i shtyn me fshesën teposhtë, drejt hekurudhës, përmes edhe një kufiri.

Jeta rrallohet, ngjishet vdekja.

„Në këtë skaj”, thotë, „asnjëherë nuk do të agojë dita“.

Nga historia me gjakderdhje të brendshme çdoherë dilet me duar të mavijosura

dhe sado që të ushtojë fshesa pas vetes

më e rëndë është edhe se e ardhmja e një foshnje të porsalindur.

 

MBETURINA

 

Mbledh me fëmijët fotografi, gjëra të shkollës, pulla postale dhe kartolina,

të përkushtuar i vendosni në sirtarë dhe kuti, madje gruaja duke ju përqeshur ju sulet “vetëm plehra bëni”,

ndërsa nuk e di që padashur do të vijë dita ose më shpejt, në natën e asaj dite

kur me kokën ndër bythë do të dridhesh në brekë drejt shkallëve ndihmëse me hekur të lagësht duke u dridhur në drejtim të kundërt të shtëpisë, me duar të zbrazëta si varr i rrëmuar

dhe grushta të zinj nga goditjet e zjarrit, kridhesh jashtë diametrit të vullnetit të zotit,

shikon pas vetes, ndërsa ata s’janë, britmë e largët dhe qetësi e madhe, lakuriq dhe i vogël nën një tufë rrezesh drite që të kthen në jetë, ndërsa vetë e shtyn në drejtim të kundërt,

vetëm të vdesësh dëshiron,

të japësh shpirt nën batanijen pas kaçubave. Ata janë të vdekur.

Zvarritesh deri te koshi i plehrave

tek i cili dje hodhe mbeturinat e fundit. Pa gishtërinj kërkon në erën e keqe,

ja qesja e gjelbër me lëvore portokallësh, mbështjellësja e çokollatave

që bleve duke u kthyer nga puna, me skajin e sallamës së fundit dhe kutitë e zbrazëta të lëngjeve

që fëmijët i pinë para se të shtrihen,

gjithçka që të mbeti prej tyre, nga jeta jote në të cilën tash je vetëm, i nuhat, i puth

dhe çdo lëvore e bashkon në tërësi,

copëzat e çokollatave i mbledh në mbështjellëse, fundin e sallamës,

mbi kashtat e lëngjeve

është pështyma e fundit e fëmijëve të tu.

 

Kjo qese e gjelbër me mbeturina është gjithçka që është e jotja tani.

„Duhet filluar nga fillimi“, të thonë. Ndërsa ti do ta dije si të fillosh nga mesi, si ta ndryshosh të vjetrën,

si të jetë më e mirë, më e bukur, më e dashur, ndërsa kur të vdekurit nuk janë më të gjallë

askush nuk e di si të filloj as nga fundi as nga fillimi. E di, mirë e di se si jeta shndërrohet në mbeturina,

por nuk e di se si këto mbeturina t’i shndërrosh në jetë.

 

NË GJYQIN E FUNDIT

 

 

Me kohë,

gruaja pushoi së më dashuruari, fëmija të më përqafojë,

qeni të më ledhatojë, fqinji të më përshëndesë, vëllai im të më vizitojë, motra ime të më vijë, miku të më kuptoje, atdheu të më respektojë, liria të më gëzojë,

ti të ma dëgjosh lutjen.

Njëfarë kohe

e dashurova gruan, përqafova fëmijën, miklova qenin, përshëndeta fqinjin, vizitova vëllain,

erdha për ta parë motrën, e kuptova mikun,

e respektova atdheun, iu gëzova lirisë,

t’u luta Ty.

Por, pas një kohe edhe vetë pushova së dashuruari gruan, së përqafuari fëmijën,

së mikluari qenin,

së përshëndeturi fqinjin, së vizituari vëllain,

së paraqituri motrës, së kuptuari mikun,

 

Ti, që ishe aq i gjallë, pse pa vullnetin tim

u shpërngule në botën e të vdekurve?

 

së respektuari atdheun, së gëzuari lirisë,

të të lutem ty.

Botën time dhe botën tuaj e ndan pllaka e varrit.

Nën të kohë pas kohe kujtoj

se si dikush lart duke dënesur më ndez qiri, por nuk e di, kush prej jush.

 

LETËR BURGU

 

Në burg janë të lejuara letrat deri në katër faqe

në çdo katër muaj. 50 fjalë në ditë,

1500 në muaj. Shumë? Pak?

Mos u bë budalla që në to të shkruash për ankesa gjyqësore,

lëvizje politike, kalkulime financiare, zbulesa fetare, aluzione seksuale, sekrete të shifruara,

të përmendësh armë dhe drogë, kërcënime, plane,

arrati dhe sulme. Derisa je këtu,

shkruaj vetëm letra dashurie. 50 fjalë në ditë,

1500 në muaj, katër faqe

në çdo katër muaj – mjafton t’u thuash se i do të gjithë të afërmit.

Kur të dalësh prej këtu Nuk është më puna jonë çfarë do t’u thuash

të tjerëve.

 

PA MUA

 

Si derë automatike në tren u mbyll jeta ime.

Në peron mbetën njerëz të panjohur, por secili e dinte kujt ia ngre dorën. Në vagonë – valixhe, zhurmë, Udhëtarë me këmbë mbi ulëset.

Dhe një vend i rezervuar, afër dritares, që të gjithë e masin nga korridori.

Në largësi vraponte plaka në të zeza, Duke u zvogëluar e rrëzuar mbi bar, por trenin nuk e arriti.

E tërhoqa ndalësen e kuqe. Pranë meje u struk konduktori. E shtyva derën dhe kërceva.

Treni fishkëlleu, në dritare u kërrus hija. Plaka në të zeza askund nuk ishte.

Ndërsa jeta ime pa mua shkoi.

 

SHTËPI E RE

 

Kjo shtëpi nuk ka parahistori, askujt nuk i ka takuar para nesh,

nuk ka as tapi as ëndrra as paraardhës,

asnjë ndërgjegje në skaje nuk çliron dioksid karbon, asnjë hije nuk kërruset mbi shkallë,

në asgjë dhe në asnjë nuk erëmon në korridor. Që andej çdo sirtar i hapur si humnerë,

nga të cilët nuk shikojnë letra të mbetura, fatura dhe fotografi, bravat çlirojnë zë fabrike,

në dysheme askush nuk rënkon as këndon. Hapësira ende është e hapur, gjenet janë të reja, fati nuk ka trashëgimtarë, por fatkeqësia ka,

por këtu fatkeqët e parë mund të jemi vetëm ne.

Fëmijët çdoherë largohen nga çdo shtëpi pastaj shtëpia birëson fëmijë të rinj ndërsa vetë shtëpia është e birësuar

me kohën para nesh si fluturim i hapur me çmim të shtrenjtë.

Ngadalë vijmë në realitet.

Madje çdo natë flemë në dhomë tjetër, biem në tufën me etiketa,

si temperatura në radiator rrjedhim përmes gypit përcjellës në kanalizim,

ia shënojmë ditët të tashmes si ushtari që pret

çdo ditë e kaluar për shtëpinë është rezervuar kujtimesh,

çdo njeri që do të hyjë brenda është shpërndarës i ardhmërisë. Të hapur janë kuferët dhe kutitë tona,

orenditë mbushen me frymën e sendeve të njerëzve, në korridor ngadalë bartet aroma jonë

dhe gjithnjë e më shpesh e hapim derën, hapësira merr formën trupave tonë,

shputat e këmbëve zbresin në tokë, kërcet dyshemeja, thërrmija nën tavolinë, duar kukulle në krevat,

gazeta në prag, kosh për plehra si në çdo shtëpi,

 

në vend të alarmit – jeta dhe vdekja bëjnë roje. Asnjëherë nuk kërkova dalje por vetëm hyrje, ndërsa nuk e dita se është brendësi pa rrymë ajri, pa pasqyrë të ngrirë,

rehati foshnje mbështjellë në batanije, jetë e bollshme me përditshmëri, shtëpi, histori neutrale

 

UDHËTIM

 

Koha të shkeli në çastin kur u nise. Në autobusin përmes kufirit konduktori i fshiu ndenjëset

me broshurë të harruar për të drejtat e njeriut. Pranë dritareve të udhëtarëve të tjerë nuk binte shi, vetëm mbi tëndin pikat godisnin si gurë,

njëjtë si në daljen e një metroje të njohur ku bie shi pandërprerë

dhe jetimët e vegjël u fryjnë qeseve të plastikës shtrirë në shkallët lëvizëse.

Shpirti të dridhej në zonën tampon,

trupi të bërtiste në kupë të qiellit si sirtar i zbrazët para shpërnguljes, nata ishte pakuptimësia e kuptimit të ditës.

Copë – copë ëndërroje ëndrrën e pandërprerë:

si shekulli i nëntëmbëdhjetë udhëton përreth me mjekër si pijanec i humbur,

si shekulli i njëzet qethet dhe rruhet në rrojtore të qytetit,

ndërsa i njëzetenjëti vrapon i pakokë midis tyre. Në qytetin e parë të pret Klubi Politkovskaja,  Në të dytin – bari irlandez Xhojs,

Në të tretin – shtëpi të bardha me perde me dantella Dhe me nekrologun: sot do ta varrosim d-r Roberto.

Nga ballkonet e ferrit

endeshin të brendshme të bardha. Në ballkonet e parajsës, prapë,

prej kohësh nuk ka varëse as kapëse për tharjen e trularëve.

Gjyshet në qoshet e lagjeve nuk ta zgjasin më as dorën.

Në tavolinën e bashkatdhetarit tënd:

dy vëllime nga Kapitali dhe çelësi për tualet. Nga llamba e dritës tundej laku i lirë.

Nëse gjithçka shkon mirë, një ditë këtu do të bëhesh edhe ti postier

i cili me një tufë çelësash

 

do t’i hap varrezat e qytetit dhe grave të vdekura

do t’ua lexojë letrat e burrave të vdekur. Dhe atëherë do të të takojnë djelmoshat e lagjes

me kapotë të zinj të gjatë dhe pas kësaj askush më nuk do të kujtohet në ty

as se ke qenë këtu dhe as se ke lindur diku.

 

TRASHËGIMI

 

Ingrid Jonker i shkruan Olivera Qorveziroskas

 

 

Mirë do të vinte një plumb kokës, një kërcim nga ura ose damar i prerë,

acid natriumi në çaj, rripi i burrit qafës, në kohë të gabuar, në vend të gabuar vdekja është zgjim, vullkan, tërmet, dëshiron të vdesësh, por jo si të tjerët.

Ndërsa në dhomën e fëmijëve fle vajzë e vogël që e ke bart në mitrën tënde.

Vajzë me nënë që është vetëvrvarë

nuk është vajzë pa nënë por pa vetvete.

Tërë jetën do të zhytet më thellë se sa mundet,

do të kërkoj, do të endet, do të ëndërroj, do të pyes dhe kokën do ta godas me fotografinë tënde.

Do t’i mungosh,

do të dojë, por nuk do mundet as mos të të urrej.

Tash mundet. Derisa je gjallë. Derisa sa ajo është fëmijë. Duart e tua mbi faqet e saj,

Ndërsa të saj mbi të tuat. Gërsheta.

Do ta mbaj mend jetën tënde që ti dëshiron ta harrosh.

Kur do të kërcëllojnë shkallët

do ta dijë se tek ajo ngjitet e kaluara.

Do të ketë dhomë të veten. Por, çfarë do t’i duhet? Asaj i duhet shtëpi për të pasur në të dhomën e vet,

ndërsa me një nënë që është vetëvrarë askund më nuk është shtëpia. Do të thërras. Zbulimi nuk do të ndodh.

Nëna jote tërë jetën të thoshte: “Do ta shohësh ti Zotin”!

Kërcënim ose mrekulli?

Për ty edhe njëra edhe tjetra. Për atë trashëgimi.

 

JEHONË

 

Nën shtëpinë zanafillore jehona kthehej nga kjo botë,

duke fluturuar mbi ftonjtë, gushoret e duhanit dhe rakinë në kazan,

na sillte përshëndetje prej të afërmve. Gjallë ishim atëherë të gjithë.

Qesja e urinës së të rinjve të therur

ishte balona më e qëndrueshme në botë, supën e gjelit plak

nuk deshën ta hanë as derrat, në fund të kutisë për sapun papritmas shfaqej ylberi.

Jehonin yjet botërore,

në radion maqedonase, programi i Tretë, në dhomën me aromë kungulli të pjekur dhe çorape të varura mbi shporet,

ku gjyshja më thurte jelek të leshtë

të përshtatshëm për secilin mot të vitit. Kur m’u zvogëlua shkova në botë

Jetova në të zinë të bardhë, gjakun duke e përzier me ujë

nuk e hetova kur u shndërrua në pështymë njëjtë si shtëpia zanafillore

që më parë ishte shtëpi,

dhe pronë me tatim në proces, dhe rrënojë me kontest gjyqësor.

Tani nën shtëpi bërtasim apo bërtasim, ndërsa jehona kthehet nga ajo botë,  duke kaluar varret dhe vendet me plehra na sjellë përshëndetje prej vetes sonë.

 

DASHURIA

 

Dashuria e parë është si autostradë

Me shirit të shpejtë dhe të ngadalshëm. Pas tyre një hergjele kuajsh tejkalojnë, një kadillak me Only You në altoparlant. Buzë të fryra, trup të fryrë, gjuhë të fryrë. Ndërsa në fotografitë bardhë e zi

Asgjë nuk është në ngjyrë të zezë ose të bardhë. Secila fytyrë ka anamnezën e vet,

secili burrë ka burrin ose gruan e vet. Gjithçka e ke të qartë, por asgjë nuk kupton.

Nga shala shikon në trenin në largësi dhe nuk e di a është yti tren con destino,

ose tren në të cilin vdekja bën llogaritë me jetën.

Dashuria e dytë është si tunel i ndaluar për këmbësorë.

Ngjitesh nëpër mal,

gremisesh mes kaçubave dhe gurëve, nën ty kalojnë automjetet 70 km. në orë, lart bën vapë, mbathjet të shtrëngojnë,

balli të djersitet, të pikon kopsa nga këmisha. Ec, ec, ndërsa rruga është vetëm në mes.

Kthehesh pas dhe përpara gojës së tunelit dërrmuar nga lodhja ngre gishtin për transport. Të merr ajo.

Në tunel është errët. Përnjëherësh je ti ai që vozit. Jashtë tunelit shikon – afër teje nuk rri ulur askush. Ndërsa ulësja është e thellë dhe e ngrohtë.

Dashuria e fundit është si urë me çarje mes dërrasave.

Nën to gurgullon ndonjë lum i huaj,

por ti nuk shikon teposhtë nga frika e lartësisë, çdo hap e numëron nga dy herë,

pastaj e merr autobusin e fundit për në shtëpi dhe madje para fundit të udhëtimit të gjatë

me këmbë të mpira zbulon një vend ku mund të mbështesësh thembrat.

 

Ndërsa në shtëpi – ajo e zgjatur në vaskë qeshet me zë nën barrën e fëmijëve të tu.

Të gjitha të çarat ia di, por jo edhe të gjitha dërrasat.

Vetëm dëgjon si i shushurin uji

në të cilin noton, noton, prej fundi deri në fillim.

 

DIPTIKU I VANSESË

 

Gjithsesi se mundem t’iu rrëfejë se çfarë tha atëherë Ajhman, sepse me veshët e mi dëgjova, ndërsa kur dikush flet për ushqim mbaj mend gjithçka, deri në fjalën e fundit. Thonë – deformim profesional,

edhe pse nga gatuese në kuzhinë u bëra nikoqire që u shërben kafe mysafirëve të lartë.

Edhe tash e shoh si e shtrëngon trupin, duke u kujdesur që ulësja të mos kërcas,

ndërsa rëndom atëherë kërcet më fuqishëm,

e mati me duar nëse filxhani i kafes është dy pëllëmbë

nga skaji i tavolinës, ndërsa me shikim i mati dhe të tjerët, dhe derisa e vendosa edhe filxhanin e fundit në tavolinë, tha: „Zotërinj, ndoshta do të tingëllojë banal,

por sot në mëngjes hëngra gjalpë dhe reçel,

në të vërtetë, kuptova çfarë është hebreu për Rajhin tonë. Hebreu është, zotërinj, ushqim i kripur pa kalori”, tha,

dhe u mbështet në bërryla mes kafes dhe këndit të tavolinës së bukës me shikim nga Großer Wannsee,

duke e plotësuar qartë protokollin nga 20 janari i vitit ‘42,

„si çips është“, tha,

„si hamburger amerikan ose çokollatë”,

na e mbushi kombin yndyrë vrasëse për drejt tonë të mavijosur, si në Poloni ose Shqipëri,

në miliona ose që numërohen në gishta, ujk është në lëkurë qengji

që ia turbullon ujin bariut tonë të shenjtë”. Dhe derisa përreth i pohojnë duke ulur kokat si fallxhor në fund të kafes,

Ajhman me shkronja të qëndisura u nënshkrua nën varrezën masive të Europës,

qëndroja në prag dhe me sytë teposhtë i ndiqja stomaqet e të pranishmëve,

që merrnin frymë qetë në dhjamë – masë e jetës së gjallë, vetëm trupi i tij ishte mish me eshtra,

fytyrë vernik prej akulli, nuk kishte as gjak as ndërgjegje.

„Kush mund të dojë një njeri të këtillë“, thashë

 

duke i pastruar duart me përparësen, ndërsa nuk mundesha t’i fshijë,

„ah, ta dish çfarë bëhet atje “,

më pëshpëriti në kuzhinë furnizuesi i vilës,

„atje“, tha, me gisht drejtuar nga ferri,

„atje janë të gjithë ata Hebrenj – brinjë të mbuluar me lecka, atje është nekropoli i botës.

Dhe askush nuk do të kthehet,në jetë jo, madje edhe potë mbush 100 vjet“.

Mbusha 100 vjet. Të afërmit më dhuruan teleskop, që të mundem yjet t’i afrojë pranë meje,

ndërsa unë më pranë yjeve.

Nesër pas festës i thashë stërnipit më të vjetër

të më dërgojë në Vanse. Rrugicës ai filloi të qeshë.

„Shih“, tha, „në portë shkruan:

Mbylle derën. Rrezik nga derrat e egër“. Por ajo ishte tjetër vilë,

atje jetonte një i ri me flokë të kuqe

i cili papritmas u zhduk në natën para konferencës.

Kur arritëm,

përreth kundërmonte peshk të pjekur dhe suxhuk. Liqeni i shndërronte xhamat e dritareve në pasqyra. Adoleshentë të dashuruar u hidhnin thërrime patave. Uji jehonte si shuplakë.

Dy rabinë kaluan me karroca fëmijësh. Rezja e portës kërcëllonte si fotoaparat.

Stërnipi im ma tërhoqi karrocën pavërejtshëm mes dorëzave për larje të varura në mur. U shtang.

„Dëgjuese të ndërgjegjes“, i pëshpërita.

„Dëgjo në cilën mënyrë bota prek fundin.

Në vitin ’42, pakthyeshëm u rrënua gjithçka që Zoti e krijoi. Dhe unë isha aty. Nikoqire e konferencës së të keqes.

U shërbeja kafe atyre që i shërbenin djallit.

Në kuzhinë u ndala në fundërrinën e Ajhmanit,dhe e di çfarë pashë,bir? Fjalë me shkronja të bardha.

ENDE në mes të të zezës.

 

Fundi i botës që mbeti i panjohur. Ndërsa me aq nëntituj“.

Atë natë aspak nuk u ktheva në shtëpi. Më pushtoi vaji në kthinën e parë jo larg vilës.

Kur u largova nuk mendova të kthehem më. Desha vetëm të lind,

t’i jap Gjermanisë fëmijë ndryshe,

Ta zvogëlojë ndërgjegjen njerëzore me engjëj të jetës, jo të vdekjes.

Sot stërnipërit e mimë shumë se gjithçka dëshirojnë çips, hamburger amerikanë dhe çokollata. Nuk ua ndaloj.

Çdoherë nguten kur ia nis me fjalinë

„kur isha e re…“

Në Vanse shkojnë në piknik me sandale dhe kanaçe birre. Nuk shkelin në vilë.

Vetëm nga larg, sikur u kujtuan në diçka, do të thërrasin:

„Shikoni,

ajo është vila ku stërgjyshja jonë u ka zier kafe nacionalistëve!” Dhe të gjithë do të shikojnë të habitur.

„Por a e kujton ende ajo,çfarë ndodhi atje?“

„Po. Ka mbushur njëqind vjet dhe nuk e di më ku është, dhe nuk i mban mend emrat tonë,

por Vanseja i kujtohet. Deri në imtësi.

Nganjëherë nuk e kemi të qartë kë shtyjmë në karrocë

– stërgjyshen tonë ose historinë.”

 

HISTORI

 

Njerëz të vdekur në vite të gjallë, njerëz të gjallë në vite të vdekur.

Popuj të vdekur në dekada të gjalla, popuj të gjallë në dekada të vdekura.

Njerëzi të vdekura në shekuj të gjallë, njerëzi të gjalla në shekuj të vdekur.

Secila kohë ka histori të padëshirueshme, secila histori – kohëra të padëshirueshme.

Përmes përmbajtjes, përfundimeve dhe fjalëve kyçe, historia është referat për jetën dhe vdekjen.

Pas konferencës në mënyrë të rregullt do ta publikojnë në raportin përmbledhës

që kurrë askush nuk do ta lexojë.

Tiranë, qershor 2018

 

Përktheu nga origjinali maqedonisht, Daim Miftari