Kama Sywor KAMANDA është shkrimtar, poet, romancier, dramaturg, orator, eseist dhe tregimtar kongolez, që zotëron gjuhën frënge. Ai është gjithashtu intelektual i përkushtuar që kontribuon në evolucionin e ideve dhe historinë e Afrikës. Është lindur në Luebo, në provincën Kasaï Occidental në Kongo-Kinshasaon, më 11 nëntor 1952. Botimi i tij i parë, “Les Contes des veillées africaines” (Tregime të vigjiljeve afrikane,) ishte një sukses i menjëhershëm. Që në fillim të karrierës, vepra e tij letrare ka spikatur për origjinalitetin, stilin unik dhe tematikë e saj. Siç shkruan “Babelio” në biografinë e tij për autorin: Kamanda ia detyron një pjesë të madhe të famës së tij botërore si shkrimtar “Përrallave të Kamandës”, siç duhet të quhen për fuqinë e tyre evokuese dhe cilësinë letrare, të cilat e renditin këtë shkrimtar afrikan, midis autorëve më të mëdhenj klasikë si: Andersen, Grimm, Perrault dhe Maupassant.
Përmes tregimit të tij, Kamanda ka qenë në gjendje të kombinojë kujtimet personale, traditën dhe imagjinatën. Nuk është një përmbledhje tregimesh, por një vepër letrare më vete, e ushqyer nga tema popullore me bazë legjendat vendase. Dramaturg, tregimtar, poet dhe romancier, Kamanda ka krijuar një vepër letrare të madhe dhe të njohur në mbarë botën. Që nga botimi i librit të tij të parë, në vitin 1967, ai ka shkruar një duzinë librash me një mijë poezi, 12 drama, dy ese dhe disa koleksione, që sjellin histori të pafund.
Në veprën e tij letrare përfshihen edhe disa romane. Kamanda i ka dhënë jetë të re poezisë bashkëkohore dhe ka rikthyer madhështinë e saj, falë gjuhës së pasur dhe zotërimit të metaforave. Kritikët dhe disa nga poetët më të mëdhenj të kohës së tij, duke përfshirë Mario Luzin dhe Léopold Sédar Senghor, kanë theksuar fuqinë e vargjeve dhe pasurinë e imazheve të tij.
Sipas Bulletin Critique du Livre Français thirrja poetike e Kamandës na prek dhe na pushton të gjithëve, sepse është vërtet poetike. Vuajtjet e jetëve të shpërngulura dhe dualizmave, kërkimi i dashurisë dhe shpresë. Poezia elegjike, ku padia e merr fjalën, si një burim riprodhues, për të folur për tokën e thatë, indiferencën e tjetrit, qorrsokakun etj. Por klithmat më zemërthyese, pikërisht përmes kësaj tradite afrikane, marrin ngjyra plot shkëlqim të fëmijërisë, të së kaluarës që poeti i dëbuar, i gjen brenda vetes. Jasemini, shkurrja, këta “fëmijë të ëmbël si errësira e Eboni-së”, shpërthejnë me një shije për të cilën ne nuk ishim në gjendje të bëheshim kujdestarë, apo të dashuruar.
Lufta e poetit është shumë thelbësore, zgjedhja e fjalëve të tij aq e dukshme, saqë e renditin atë ndër këngëtarët më të mëdhenj të mjerimit dhe dhembshurisë. I dhunshëm si Hygo, i aftë të përdorë lutjet si Peguy, po aq lirik sa Eluard, puna e tij merr të gjitha format e zhurmës universale, e cila, nga fillimi deri në fund, i flet vazhdimisht veshit të vëmendshëm. Kamanda ka marrë shumë çmime, duke përfshirë këtu Çmimin Heredia të Akademisë Franceze, për botimin e plotë të veprave të tij poetike në vitin 2009.
RITUAL I SHENJTË
Do ta marr me vete shpirtin tënd
Përmes erës me dhuratën e ëndrrave
Dhe unë do të drejtoj hapat e tua midis shpresës dhe fjalëve.
Fjalët e mia do të shoqërojnë
Gjëmimin që oshtin brenda teje.
E ti do të pushosh mbi supet e mia.
Dashuria, si një zjarr fillestar
U jep krahë pasioneve tona dhe vizioneve utopike.
Unë do të mishëroj çdo dëshirën tënde të çmendur, deri në ekstazë,
Do ta ndjek progresin e përqafimeve të tua
Përmes jehonave të himneve
Dhe shenjave të lumturisë.
Sytë e tu, dy yje në thellësinë e natës,
Do të më udhëheqin përmes hijeve
Drejt së vërtetës së zemrave të dashura.
Unë dua që pasionet e tua të më përqafojnë,
Të më shtrëngojnë dhe magjepsin,
Përtej së pamundurës,
Përtej së zakonshmes.
MREKULLIA E DASHURISË
Do të jem atje me ty ditë e natë,
Përmes sprovave dhe vuajtjeve të fatit
Që të të shoqëroj gjithë jetën.
Do të jem me ty në të njëjtën mbretëri ëndrrash
Për ta ushqyer zemrën tënde
Me të gjitha virtytet jetike të zemrës sime.
Do të jem atje që të të dashuroj në pafundësi
Dhe gjaku im do të rrjedhë pa zhurmë dhe forcë,
Si një pranverë e pashtershme,
Në ethet e tua më intime,
Në dëshirat dhe dehjet e tua të dashurisë.
DASHURIA VJEN DUKE TROKITUR
O zemër e butë! O shpirt bujar!
Dashuria për ty më jep krahë
Që të fluturoj në vendin e mrekullive!
Ëndrrat e mia janë po aq të panumërta
Sa dhe yjet në qiellin e natës.
Do të doja të flisja fjalë dashurie
Që ta ndriçoj zemrën tënde si rrezet e diellit.
Do t’i ujit lulet që lulëzojnë brenda teje
Dhe qetësojnë vuajtjet e mia,
Unë do të kënaqem, duke përçuar esencat e ekzistencës
Në kohë dhe pastaj në zemrën tënde,
Do t’ia bashkëngjis qetësinë buzëqeshjes
Dhe kënaqësinë e ngushëllimit.
VIRTYTET E DASHURISË
Shpesh ekstaza e trupit
Përzihet me heshtjen e meditimit,
Kur fluturat e brishta lëvizin gjatë natës,
Vallëzon mes yjeve të qiellit,
Ngarkuar me aromat e të dashuruarve,
Përfshirë ndër ëndrra të ethshme.
Dhe kështu burrat kthehen në atdheun e tyre të origjinës,
Gjaku i derdhur që t’i krijojmë legjendat
Dhe lindim utopitë tona heroike.
Pra, kush mbeti ta dëshmojë mashtrimin e Perëndive?
As përçmimi për fabulat tona të dashurisë,
As energjia e hajmalive tona në trupin e stinëve,
Nuk mund t’i stampojë fjalët në majën e hijes,
Dhe ajo që është thënë në anën tjetër të ideve,
Pasqyron fundin e kohës.
Pra, ne duhet të mposhtim shkrirjen kalimtare
Të identiteteve të komprometuara.
ZEMËR E MBETUR PENG
Kam një flakë të ndezur dashurie
Në heshtjen e pakuptueshme të shpirtit tim.
Një pasion i turbullt ka shkaktuar trazira
Në gjithë qenien time.
Sa do të doja të shihja një diell rrezatues të lindë
Në thellësinë e zemrës tënde
Që t’i ndriçojë hijet e jetës sime.
Lotët e mi mbytën murmuritjet e tua
Por emocionet ndikuan tek unë,
Dyshimet e agimit frenuan
Mbretërimin e besimit mes nesh në muzg.
Por, nga ana tjetër e fjalëve
Erërat e malit u ngritën.
Një pranverë e re në vazhdën e hapit tënd
Dhe xixëllonjat e mrekulluara
Fluturojnë që ta joshin flladin,
Njëlloj si ndjenjat, njëlloj si simbolet.
AFRIKA
Afrikë! O Afrikë!
Ja që u çrrënjose nga vetëvetja
Fëmijët tu shpronsuar indentiteti
Fshehen në pluhurin përbindësh jete!
Përqafimi mëngjesor do kujdeset vallë
Për përtëritjen e gjakut tënd ?
Suimangat këndojnë
Përzier në gjethnajë
Që dielli përflakshëm
Ledhaton me llaburitje
Për të gjetur burimin
Si ne, fjalën e origjinës!
Retë lodruese
Si shpirtërat tanë me dashuri
Në qiell vijëzojnë
Rënduar mbi savanën pafund,
Format e gjalla t’shqetësimeve tona.
Larg horizonti padurim i heshtjeve tona
Prehet dhe deti me pafundësi
Në styë e mi ngashnjyes
Mirëpo në brigjet e rrëpirëta, të sheshtë,
Qëndisur me laguna
Dhe penguar me jehona
Përthyen shpresat e mia.
E mbi valët e argjendta
Shoh fatin time t’venitet
Ënderrat e mia si albatros,
Që shoqërojnë oqeanet hapur.
Peshkatarë të gëzuar që lundrojnë
Me ritëm valësh e me këngë,
Ikën vrik në kujtesë ere,
E rëra ma përmbyti shpirtin
Dhe më bëri shkretëtirë
O EGJIPT, TOKA IME E ORIGJINËS!
Syrgjynosja në shpirt më sjell zjarr vullkanesh!
Po ec mes hijeve plot histori
Mbi tokën e zezë t’origjinës time.
Nën piramidë, kam gjetur të kaluarën.
Nëpër kujtesën e rërës shëtitur kam
Dhe lemerinë e tajfunit kam mposhtur ndë kohë.
O Amon! Enigmën e kam fjalë,
E misterin të vërtet pa flakë
O Stërgjyshër! Shtjellat e valëve
Lidhin burimet e mia me transin e amshuar.
Tani, qytetin po e marr si jastëk
Dhe njeriun e emëroj jehonë këngësh t’moçme
Që më lidh me rrënjët e Kozmosit të Zotit.
NATË E ZBEHTË
Kongon e pllakosi zezona
Rrugët janë të zymta
Plot ushtarë të pamëshirshëm e të padënuar
Që përdhunojnë, vrasin
E i kërkojnë shpërblesë popullit të frikësuar.
Poetët, gratë e kalamajtë të terrorizuar
Sillen të hutuar të dëshpëruar krejt përulje
Ku trupat e rrahur e të vrarë shkapërdreshur rrinë mbi dhe.
Çdo mbrëmje nis një natë helm e frikë.
Terrori mizor gjëmon e përhapet gjithandej
Në vendin e lënë shkretë hijeve.
Kongoja u vesh si ndonjë shkencëtarë i çoroditur
Me çekan korrupcioni dhe shtypjeje.
Sadikët dhe gjakpirësit
Torturojnë partizanët e LIRISË.
Mjerim, dhunë e vuajtje
Përzihen me shtrëngatat
E qiellit plot re në shpirtrat e hutur.
Bota u përgjak!
Tani në zemrën time
Njerëzimi u mëshon tam-tameve të rrezistencës
Dhe këndon melodrama!
STËRGJYSHËRIT
Një lutje shenjtërore ma pushton mendimin
Ndërsa shetësimi gjakun ma trazon
Dhe përvijon n’ëndërr një kumt perëndish.
Ku i kam stërgjyshërit, Faraonët?
O popull Bantu! E fortë është kujtesa
E fjalët e kanë bjerrë trupin e miteve tua.
Rëra e shkretëtirës t’i fshinë gjurmët nga e kaluara.
Poeti jep e merr në këto legjenda
Kur enigma rraskapitet së bredhuri.
Piramidat tona fortë jehuan në erë!
Mjeshtrit magjikë ia heqin heshtjes
Frymën e fjalës së fshehur
Ndër rërishtë shkretëtire.
O yje që vite qytetrimesh ju shndërisin,
Endrrat tona janë rrënoja,
E kujtimet rruzuj të thellë!
O këngë që shpërthen nga fundi skëterrës!
O klithmë e çrrënjosurish në hiçe pa kthim!
Provë digash në shtrëngatë
Gjaku i të rënëve tonë mbulon lapidorë
Që gjëmojnë si bjeshkë.
OBELISKË
(Sheikut Anta Diop)
Fytyrat tona nën rrudhat mijëvjeçare
Imitonë hiret e pavdekshme të Perëndive.
Fëmijët tanë e mbajnë mend vallë, Egjiptin e zi?
Obeliskët e shenjtë të qytetit të Diellit
Dhe stelat e Nybisë? O tokë Egjipti!
Tokë bantu ku Perëndia Amon
E bëri hapin e vetëm n’dheun njerëzor!
Sa një det rëra, sa një qiell,
Retë e të cilit janë ogur i keq
Kaplon mbi qytetet tona, fatet tona
Me detyrë të na i falsifiojnë gjurmët,
Piramidat, tempujt dhe kujtesën.
Dija jonë i ka ndriçuar grekët,
Romakët dhe arabët.
Obeliskët tanë ndrisin.
Perëndimin dhe lindjen: Romë e Vatikan,
Stamboll e Londër, Paris e Uashington
O natë frike, o natë harrese!
Ç’hajmali u metet fëmijëve tanë
Për t’i larguar forcat ndjellakeqe
Kush i sjell erërat makth
Lugetër të pamshirshëm drejt n’Afrikë?