Sebastiano GRASSO (ITALI)
Biri i një mjeku gjeneral (1903 – 1985) dhe i markezes Giuseppina Camardi Polizzi (1916 – 1966), Sebastiano Grasso ka lindur në Catania të Siçilisë në Itali, në vitin 1947. Aty mori mësimet e para, kreu kolegjin klasik të San Michele di Acircale të drejtuar nga Etërit Filipinë.
Në vitin 1964, kur ai ishte 17 vjeç, del përmbledhja e tij e parë me vargje.
Laurohet për Letërsi moderne dhe për disa vite ka dhënë leksione të letërsisë italiane në Universitet deri në vitin 1971, kur shpëngulet në Milano për të punuar në gazetën më të madhe italiane, “Corriere della Sera”.
Që nga marsi i vitit 2007 është zgjedhur President i PEN Club-it italian.
Ka nxjerrë librat me poezi:
– “Horizonte të largëta” – 1964,
– “Plaquette” – 1968, (me parathënie të kritikut të madh italian Carlo Bo),
– “Poezi jashtë stinës” – 1970 (me një hyrje nga shkrimtari Diego Valeri dhe me një vizatim në ballinë nga poeti i madh spanjoll Rafael Alberti,
– “Loja e kujtesës” – 1973 (me parathënie nga poeti i madh italian Mario Luzi e përsëri me vizatime nga Rafael Alberti, Domenico Cantatore, Ibrahim Kodra, Giuseppe Migneco e Aliqi Sasu, përkthyer në Spanjë në kolanën “Adonais”,
– “Sina e kllounit” – 1978 (me parathënie nga Riccardo Bacchelli) dhe merr çmimin “Beella” dhe fiton “Cepp-Pistoia”,
– “Poeti dhe fantazma” – 1980 (përsëri me parathënie nga kritiku Carlo Bo),
…dhe Sebastiano Grasso hesht për 20 vjet rresht, ndërkaq poezi të e tij futen nëpër antologji e botime kolektive.
Dhe befas në shekullin e ri, në mijëvjeçarin e ri shpërthim tjetër. Dalin librat:
– “Pubja jote e zezë do ta talle vdekjen” – 2000 ( me një shkrim kritik nga Carlo Bo dhe me vizatime nga Renzo Vaspignani),
– “Mbi malin e Venerës” – 2002 (me parathënie nga Mario Luzi e vizatime nga Mimmo Paladino),
– “Lutja e një virgjëreshe” – 2004…
– “Pudër në këpucë të sheshta grash” – 2006… dhe vlerësohet me çmimin ndërkombëtar “Lerici-Pea” së bashku me Lawrece Ferlinghetti për karrierën letrare.
– “Hiri falenderon prushin dhe xixat” – 2007, (përmbledhje e katër vëllimeve të mëparshëm me parathënie nga shkrimtari i njohur Alberto Bevilacqua dhe me shtesë shkrimesh kritika nga autorë të shquar).
Po në këtë vit del në Spanë një përmbledhje me vjersha me parathënie nga nobelsiti portugez José Saramago.
Më pas vazhdojnë përkthimet e poezisë së tij në Poloni me parathënie nga Otto von Krauss, në Rusi “Nimfa me xhinse” – 2008, me parathënie nga poeti i njohur Evgenij Evtushenko,
– “Nën këmishën me perla” – 2008, (përmbledhje e futur në një kuti bronzi, gdhëndur nga skulptori Arnaldo Pomodoro),
– “Ti, në grackë nën qerpikë” – 2009, (me parathënie nga Jacqueline Risset), i përkthyer në suedisht, rusisht, arabisht (me parathenie nga poeti i njohur në botë Adonis, po edhe nga Moni Ovadia, etj,) si dhe në shqip në vitin 2014 (me parathënie nga Visar Zhiti).
Gjithashtu ai është përkthyer dhe në gjuhët franceze, anglese, bullgare, etj, e vazhdon të përkthet.
Sebastiano Grasso është përkthyes dhe vetë. Në gjuhën e tij amëtare, në italisht, ka sjellë nga frengjishtja poetët Apollinaire, Bodlaire, Cendrars, Senghor, Valery e nga spanjishtja Alberti, Aleixandre, Cemuda, Dali Gracia Loeca, Hierro, Jimenez, Machado, Neruda.
Të shumta janë veprat e tij eseistike për teatrin, bashkëpunimet me emra të mëdhenj të artit boteror,.
Në gazetën “Corrire della Sera”, ku ai vazhdon punën në sektorin e kulturës, ku punuan shkrimtarët e mëdhenj si Dino Buzzati e nobelisti Eugenio Montale, boton çdo javë nga një shkrim eseistik.
Në vëmendjen e tij janë dhe kultura shqiptare dhe shqiptarët, për të cilët dhe ka shkruar…
NË STACION
Fantazmat fryjnë gjoksin dhe hovin
duke lënë fosile e perëndime të të dashnorit tënd
ngjyrë bordoje. Aroma e bukës së mykur
krijon pauza tejet të gjata në këtë stinë
ende të pambaruar: rrënjë e mot’ i mirë
shkridhet nga dheu i shkrifët. Të enjten
nuk do të vish me trenin e parë të mëngjezit,
që niset nga Sondrio, por unë po pres tashmë
në Stacionin Qendror dhe mbledh zjarrin e mbrëmjes
të trageteve në Laguna. Ndërrojmë zakone:
pak nisje, tepër arritje. Këtu jemi shumicë
që presim dhe pamja memece vazhdon,
ngulmon një lojë shkëmbimesh e përshëndetjesh.
FORMË TË HUMBURA
Zota të paepur u gjendën në një vajtim
të nëndheshëm ku ujra acide mjegullash
spërkasin fytyrën tënde prej sirene të kohëve të tjera.
Këtu çdo dhomë bëhet e ndryshme:
imazhi yt vishet me fjalë, me forma
të humbura ndërsa vera futet pyjeve
dhe, në mbrëmje, hëna fle mbi degët e hija
përzihet me drurë hollakë që zhyten
nëpër ligatina. Dhe shiu ka zërin e saj
që rrëshqet mbi zallin e rrëkeve, ndërsa rrekem
t’i qëndroj natës që më fushëron aq pranë.
DO TË VIJNË TEK TY MBI FLLADE
Teksa endesh gjatë natës në kopshtet
e Manuelit mbi ne shpikin retë
drejtime të reja. Të marr me vete; mbi çatitë
e Sondrios petale, bardhësi bore,
rënë në agoni mes gotullave të tjegullave
ashtu si gjarpérinjtë. Do të vijnë te ty mbi fllade
psherëtimat e mia të ndezura, do të dëgjosh me detin
që mërmërin jehonën e vajtimeve të mia, i këndon
Edgardi Luçies. Jehona jote është imja.
LEGJENDAT FSHATARE
E dashur, vezullojnë mbi thika të çuditëshme
mendime dhe re të bardha përmbysin
stërkala kaltërsish. Thonë që natën
ndjehet rritja e grurit dhe e barit
hollak, por mbase janë legjenda fshatare
(në Varzella fermeri ua tregonte
nëntë çupave të tij). Ngulmon, vallzon
e njolltë, lëshon dritë ngjyra mbi ishullin ku
stinët mbarojnë në puset pa ujë
e në qiejt ngjyrë llogaçesh.
RRATHË MAGJIKË
Nga sa enigma përbëhet historia jonë;
prej sa magjish, anija me të cilën duhej
të shkoje. Dialogu i thyer rinis: endërroj
një kohë që nuk ishte në ëndërr. Gjurmë e tua
mbi tapet shkatërrojnë fantazmat e shtëpisë, rrathë
magjikë e pasqyra ku kërkohet fytyra jote,
të vazhdosh një lojë dashurie e t’i japësh emrin
tënd një ylli. Në pritje, po në pritje që mjegulla
të shkrihet dhe furia e syve të tu të vijë me diellin.
TË KËPUTËSH AGIMET
Do të hapësh krahët e tu (nëna ime më pret
prej kohësh: nuk do ta zhgënjej ende dhe aq).
Si është e mundur të këputësh agime si pemët
o të thyesh pasqyrat dhe fati
mos të të braktisë? Zërat tanë coptojnë
flukset e reflukset, hiri bën pis parketin
dhe mes gjinjëve të tu shtrij dorën dhe fillon
solfezhi me mollzat e gishtave. Thonë që përroi
u çmend dhe ujrat vërshojnë luginave.
Nuk duhet shkuar në teatër, ditë pas dite
drama do të luhet brenda mureve shtëpiakë
MUZGU I JETËS
Pranvera i hidhet Veriut, e-mail-et
kanë zëvendësuar telegrafin, thonë, por
s’e di në di t’i lexosh. Engjëjt tanë janë
gjetiu, në det të hapur, si zogjtë shtegtarë.
Netët mufaten, bëhen fllucka kujtimesh
por s’plasin dot. Zot!, fati
ynë është një torturë e gjithmontë. Dhe është
tamam këtu, thua, muzgu i jetës, ferri ynë.
KUMBIMI I SË DIELËS
Shtohet kumbimi i së dielës
në mëngjes me ngrohtësinë e parë të qershorit.
Udhëtimi i munguar më lë pa ngjyrat
e stinës së verës, nga ditët perverse të gërryera
prej perëndimeve të kuqe gjak. Nga pas
xhamave shoh në rrugë, në kërkim
të krahëve të tu që shenjojnë një lamtumirë.
AJRI ZVETËNON
Do të të vijë në pranverë, përfundon falltarja
duke mos pranuar shpërblimin (“Do t’ma jepni bashkë”):
atëhere në shtëpi do të jenë divanët e rinj. Të tjera
kujtime: trupa pa egërsi, stuhi të kërcënuara
nga gjëmimet (por pa shi), pagjumësi e muzikë
ripërtërijnë netët. Kush pret, në Randazzo,
barinjtë që derdhin qumështin e porsa mjelë
në kusitë e aluminta lënë jashtë
portës? (Nuk kishte Zyra të Higjenës.)
Të gabon një vetmi mbretërore dhe nuk vëren
që ajri zvetënon çdo skeptër.
MBI RRËNOJA
Piqet drita mbi rrënojat e torturuara;
këtu mbetet e në agoni rindizet
zëri yt (“Merrmë çmendurisht”)
që duronte kontraste e kontradikta.
Jeta vazhdon, thonë shumë. Bulërin
në dhomën e ndëjtjes Minotauri i Pikassos duke ngritur
kokën e xhindosur. Dhe nata s’ka mëshirë
as nga stërkalat e saj as nga ëndrrat tona.
TË VOZITËSH
Pothuaj një mbishkrim, zëri yt. E kërkoj
ende mbi det, mbi lumë, si të qe
i aftë të pluskonte. Epitafet janë gjithnjë
më larg. Shpërfillin furtunën çafkat
që enden të lodhura fare ulët. Deti
mbërthehet tek mëngjezi, shpërthen anët
e fshatit ku kumbimet e para zgjojnë
gjumin dhe zbulojnë sekrete. Kemi pushuar
së vozituri, natën, drejt natës.
TË RIJETOSH MAGJINË
Grupi i humbur mblidhet,
sa jemi pas kësaj shtrengate.
Mario Luzi
Anash binarëve që ndjekin faret e makinës
renditen shtëpiza e pallate të lyer. Gjeste të
shpejtë, shiu falsifikon temperaturën dhe orët bëhen
më të shkurtëra, vdesin kodërzat gjithnjë e më larg
nga qytetit. Grija ndjek të tjera gjerësi
dhe deti ndërron emër pak e nga pak
nga që treni zgjatet drejt Veriut; rijeton magjia
e erës që rrokëzon e pëshpërit e që ti kërkon
të kapësh përvjetore të padukshëm, shenja jete.
RRUGA BËN BËRRYL
Humb figura jote ku rruga
bën bërryl. Papritur e panjohura:
çfarë do të ndodhë? Nuk mundem
të të nxjerr nga kujtimet, s’ja dal dot. Duku
për kënaqësi, zhduku, riduku
si një vetëtitje, spikat, pastaj hepohu
dhe të ngatërroj me gjethnajën e një gajushe
që del jashtë nga muri në kthesë, boshatisesh
nga lulkuqet ngjyrë gjaku. Tani heshtja
pothuaj e djeg dritën dhe e bën të errët
si në një gjerdan me brumbull
o në një humbje. Montale ka takuar
të keqen e jetës, unë kotësinë e saj të bukur.
NATË SURREALISTE
Një violinë në rrugë përsërit me orë të njëjtën
qarje dhe nga ballkonet tashmë dikush bërtet
se nuk mundet më. Dysheku ishte
më i ashpër në atë natën tjetër surrerealiste
në të cilën gjumi u shpall i falimentuar.
Është fytyra jote në sirtarin e parë
djathtas skrivanisë: buzëqesh mes hithrave
e fiereve, shikon, dëgjon, ngashnjehesh
sikurse hija që shfaqet të mos
ta marrë era e Jugut, e tmerrshme
si kjo cijatje violine.
QYTETI VDES
Në udhëkryqe bashkohet dhuna, qyteti
vdes nga ora në orë, dhe nuk duhet më
të presësh që shkëlqimi të braktisë pllakat
e bardha të banjës. Koret e natës bëhen
shtjella ndërsa biçikletat fluturojnë
mbi trotuare, u paraprijnë mallkimeve
dhe mjegullave ku të gjallët fshihen
o humbin si të vdekurit. O mbase ti e unë
jemi të vdekur, por pa e majmur tokën.
MISTERE
Kanë mbetje të natës kupat e argjëndta
vendosur pas kanatave. Në video dikush
flet për mistere e daulle dhe vrasje
(në një sfond zërash histerikë), e thirrje
nga oborri i shtëpisë, para filmit
të tetë e gjysmës. Gishtrinjtë futen
nën jelek dhe thonjtë çjerrin gjirin
e ëndrrave. Jashtë një erë e fortë bën rrëmujë,
tund dhe pastron kryqet e praruar në qendër
të jaseminëve. Të mistershme, gabimet
joshnin ditët pa vënë
në hesap muzikën që shpallte
hakmarrjet në mjegullën gjithnjë e më therëse.
SHKALLË LËVIZËSE
Nuk mund të pres që të mbetesh vetëm.
Vetëtin metali i shkallëve lëvizëse
në Rinashente, fati ynë ngjyhet
me të zezë, mbulohet me hi dhe harxhohet
duke iu avitur një qielli që mbulon
prapsitë që nuk bëjnë potere.
GRI
Thua që grija nuk është tamam
një ngjyrë. Dhe qyteti? Shtëpi gri,
rrugë gri, tram gri, skena
dhe paraskena gri. Dhe sytë e tu
janë gri: ajo grija që ka mbërritur
shkëlqimin e shekujve.
ENGJËJ NË KUNDËRDRITË
Bredhat dhe mështeknat ngjeshen pas shtëpive në Kristanstad,
ku bij dhe nipër të larguar jetojnë verën reale.
Kemi pritur këtë çast; pastaj kemi
ndalur, pa motiv. Zotat e detit cënojnë
anijet në rad. Cili, në shekullin XXI këndon ende
për vesën o erën që rrëmben një palë
çorape të shkulura nga kapset? Engjëjt
janë zhdukur nga librat e përrallave; është e pamundur t’i shohësh
qoftë në kundërdritë. Sytë pasqyrojnë një pallto
blu leshi. Të flesh. Do fle me shpresë se do të shoh në endërr,
por dallga të shtyn mbi shesh për të braktisur vetveten.
E FUNDIT…
Nata e fundit, fleta e fundit, hëna e fundit,
e fundit… Ku je? Shtirem se po të pres
dhe këndoj një refren, por tingulli coptohet
dhe paksohet befas, vazhdon qyteti të zgjohet
dhe më risjell aromën tënde të mëngjesit të parë,
kur mbi trotuare bënin sfilatë të parët
bankarë dhe veshi burgoste zërat.
Përktheu: Visar Zhiti
