Ewa LIPSKA (POLONI)
Eva Lipska është poetja më e shquar e letërsisë bashkëkohore polake në botë krahas nobelistes polake, Visllava Shimborska. U lind më 1945 në Krakov. Poete, romanciere, fejtoniste, historiane e artit dhe redaktore. Në Universitetin e famshëm të Jagiellonëve në Krakov kreu filozofinë dhe historinë e arteve.
Debutoi më 1961 në gazetën e Krakovit “Gazeta Krakowska”, pastaj në „Życie literackie”, „Dziennik Polski” etj., ku botoi krijimet e para poetike (1964). Më 1968 u bë anëtare e Lidhjes së Shkrimtarëve të Polonisë. Në vitet 1970-1980) punoi si redaktore e artit dhe kulturës në Shtëpinë Botuese “Wydawnictwo Literackie” në Krakov. Në vitet 1975-1976 ishte bursiste e “International Writing Program” në Iowa City në SHBA. Më 1978 u bë anëtare e PEN Club –it të Polonisë dhe më 1991 anëtare e PEN Club-it të Austrisë.
Më 1983 qëndroi në Berlin Perëndimor si bursiste e Deutscher Adademischer Austauschdienst. Më 1989 u bë anëtare – themeluese e Shoqatës së Shkrimtarëve të Polonisë. Që nga viti 1991 – 2002 punoi si drejtoreshë në Institutin e Kultures Polake pranë Ambasadës së Polonisë në Vjenë të Austrisë. Sot jeton dhe krijon në mes të Krakovit dhe Vjenës. Laureate e shumë çmimëve prestigjioze në Poloni dhe në botën e jashtme.
Eva Lipska është laureate e shumë shpërblimeve kombëtare në vend si ai me emrin “Andrzej Bursa” (Krakov,1971), “Koscielski” (Gjenevë,1978), të Fondacionit POLCUL (Australi,1988), të PEN Club-it të Polonisë nga Fondacioni i Buchnerit(Varshavë,1992), të Fondacionit “A. Jurzykowski” (Nju-Jork, 1993), të Qytetit te Krakovit si anëtare e Nderit (Krakov,1995), çmimin prestigjioz për librin me poezi “Dyqanet zoologjike” (Krakov,2001), çmimin e revistës së njohur letrare “Odra”(Vrocllav,2004).
Ajo është fituese e shpërblimit letrar “NIKE” 2004 për librin më të mirë të vitit (2004) “Unë”, libër i përkthyer edhe ne gjuhën shqipe nga poeti dhe përkthyesi Mazllum Saneja.
Eva Lipska është një nga emrat më të mëdhenj në poezinë evropiane. E përkthyer në shumë gjuhë të botës dhe e prezantuar me vëllime të veçanta poetike në SHBA, Angli, Francë, Gjermani, Itali, Austri, Spanjë, Portugali, Kataloni, Danimarkë, Suedi, Norvegji, Finlandë, Rusi, Ukrainë, Hungari, Rumani, Bullgari, Izrael, Kroaci, Serbi, Kosovë etj.
Deri më tani shkroi dhe botoi më se 25 libra me përmbajtje poetike dhe dramatike. Në mes tjerash botoi këto libra me poezi:
“Poezi”(1967), “Vëllimi i parë i poezive”(1969), “Vëllimi i dytë i poezive”(1970), “Vëllimi i tretë i poezive”(1972), “Vëllimi i katërt i poezive”(1974), “Vëllimi i pestë i poezive”(1978), “Vdekja e gjallë”(1079),
“Nuk bëhet fjalë për vdekjen po për kordelën e bardhë”(1982), “Gardëroba e errësirës”(1985), “Zona e stacionit të kufizuar”(1990),
“Pushimet e mizantropit”(1993), “Bursistët e kohës”(1994), “Njerëzit fillestarë”(1996,1999,2001), “Dyqanet zoologjike” (2002), “Kujdes, shkallët”(2002), “Sekwens” (2003), “Unë”(2003), “Poezi për këngë”(2004), “Diku gjetiu”(2005), “E çara” (2006), “Portokalli i Newtonit” (2007), “Kohë të tilla” (2009) etj.
ASGJË NUK ËSHTË E SIGURT
Mund të bëhesh i çmendur
Valutën e çmendurisë mund ta këmbesh me gjeniun
Asgjë nuk është e sigurt
Prej dhjetë dëshmitarëve
Të pranishëm në sallë
I njëmbëdhjeti dëshmon
Se është fajtor
Mund ta sjellin në valixhe popullin
Mund ta dashurosh nga frika
Apo nga dashuria
Mund të kultivosh zarzavate
Të cilat të helmojnë
Koleksioni i armëve tua
Mund të të qëllojë
Ndoshta e nesërmja vjen fatlume
Ndonëse do të jetë e martë
Asgjë nuk është e sigurt
Kanceri në indin tim
Madje nuk është i sigurt
NJOFTIM
Zotat e gjithë botës bashkohuni!
Themeloni një parti mbi zemrën e përbashkët dhe mëlçinë
Lironi shpërndarësin e qumështit
I cili në orën pesë të mëngjesit
Davarit mjegullën e mëngjesit
Dhe këndon këngë për lirinë
TESTAMENTI
Pas vdekjes së Zotit
Hapim testamentin
Që të marrim vesh
Se kujt i përket bota
Dhe
Ajo kurthë e madhe
Për njerëz
MËSOHU ME VDEKJEN
Mësohu me vdekjen. Përmendsh
Sipas ortografisë
Të shprehjeve të të vdekurve
Shkruaj gjithsej
Si republika apo gojë-luani
Mos e ndaj
Ndërmjet të vdekurve
Je i zgjedhuri i perëndive
Mësohu herët me vdekjen
Dashuria ndaj atdheut
Po ashtu është vdekjeprurëse
Mësohu me vdekjen
Në dashuri
Mësohu me vdekjen jo vetëm
Për humbjen e kohës
Koha është vetëvrasëse
Dhe orë të tëra varet në drunj.
Pyete vetveten
Pyete drejtpërdrejt
DY LETRA
Ti shkon në San Francisko
Unë vdes
Greva Vestern Lines sa filloi
Ndërkohë shtrihem në dhomë e gazetën lexoj
Mora letër prej Zet.
Jam një mijë kilometra larg vendit
Në spitalin më të mirë të botës
Mjekët shtrijnë duart
Në kotësinë e ëmbël.
Zet shkruan se si bota po merr fund
Dërgomë poezitë e reja
Më pëlqeu shumë kafeja Maxvell House
Ti shkon në San Francisko
Në mua rrjedhin retë
Sigurisht nuk e mbarojmë këtë bisedë.
Letrat tona kanë përshkuar
Diku në mes të Evropës
Përqeshet me ne hapësira
Ndreq në varrin tënd
Dredhkën e thyer
Me jakën e zhubravitur prej gëzofi
Mbërthej qafën.
NJË GJERMAN I RI NË TAKIMIN LETRAR
Quhem Albrecht Durer
Po unë nuk jam piktor
Nuk shkrova librin mbi fortifikimin e kështjellave
As mbi proporcionet njerëzore
13 tipa meshkuj 13 tipa femra
Banoj në qytezën Marburg në Augustinergasse
Fantazma e Gottfried Bennit tani këtu shet sallame
I përkas partisë së të gjelbërve Kam 35 vjet
Shkova në Osviencim
Me briskun e konservave
Shfletova të kaluarën
Nuk dëshiroj të anuloj historinë
Ndonëse jam jurist
Nuk dëshiroj të jem gjithnjë fajtor
Se jam Gjerman
Nganjëherë ëndërroj depo të mbeturinave të metaleve
Parmaqe mbi humnera
Kam parë së afërmi komunizmin
Yje të kuq në qiellin e mykur
Në drurë në vend të gjetheve
Janë tundur pallto bojë hiri
Stërvita pëllumba paqe
A thua mendoni se njerëzimi është i çmendur
Sepse të çmendurit janë të pakuptueshëm
SYRI I PETRITIT
Përjetova 75 vjet
Dhe mbaj mend vetëm një çast
Në qytezën Vejer de la Frontera
Gjatë së cilës asgjë nuk ka ndodhur
Përveç jetës
Lexova mijëra libra
Dhe mbajta mend vetëm një mendim:
“Këtu pyes a thua mos është një marrëzi
nga frika para vdekjes të vdesësh?”
Admirova piktorët e mëdhenj
Dhe para syve kortezhi i varrimit përplot tym
Në tapetën e zbehtë të qiellit
U fashitën orkestrat e mëdha
Nga ora jo hermetike
Ikën koha
Gjithnjë më shpesh kredhem në mendime
mbi asgjënë
Në restorantin e zbrazët
Kamerieri ma sjell
Syrin e petritit.
BURSISTËT E KOHËS
Bursisët e tatueshëm të kohës
Kryengritësit e fshehur në vullkanet e shuara
Të filozofisë.
Duke rendur nëpër shkallë kundër zjarrit
Në rrafshina të bardha të letrës.
Zotërinj të zgjedhur duke u zvarritur me vete
Heronj të zëshëm plot britma:
Vrasës të vajzave të mitura. Eksbicioniste.
Nimfomanka. Dashnorë të braktisur.
Romane të shkruara
Me pseudonim psikik
Edukatori Torless. Jozef K. Leopold Bloom.
Të gjithë jemi të ngjashëm njëri me tjetrin
Dhe dukemi si aksione të rëna
Apo telegrami vdekjeprurës
ERICSSON, BIRI IM
Sëmuremi në fund të shekullit.
Na shpëtojnë akoma vargmalet e antibiotikëve
Të degëzuara me barin metalik.
Luginat rriten me rrëmujë.
Unë të flas diç ty
Juve. Askujt.
Rrëfen përmes telefonit
Dashurinë tënde ndaj meje
Gjithnjë më zhurmshëm na rrethon
Përreth
Përroi
E lidhim në rrjet
Fëmijën tonë të mrekullueshëm
Ericsson, biri im
Lutju satelitit
Po çfarë mund të bësh më shumë
Gjatë transitit të shkurtër
Nëpër planete. Rrafshuar me tokën.
KLITHMA E MODËS
Vdesim gjithnjë më bukur
Në koleksionin e Gianno Versace
Eleganca është fidanishte e estetikës
Vrapojmë pas kishave të modës
Duke besuar se e portokallta na shkon për fytyrë.
Më puth në dhomën e provës
Shiko, në të blertë thjesht disfata e Romës
Zgjidhim rebusa të arketipeve tona.
I ndërrojmë beretat në gjuhë të huaja.
Në mbrëmje na ftojnë
Në vernisazhin e Gjyqit të Fundit
Hyjmë pa bileta.
Sot hyrja është e vdekur.
KALVIN
I hollë. I druajtur.
Ëndërr e shkurtër. Dhembje koke.
Frikësohet.
Jetoi në kohën e turizmit të krimit
Lista e të dyshimtëve. Arrestime.Ekzekutime.
Për zjarrvënësit kohë të mira. Gjatë procesionit
Në gjashtë vende të përsiatjeve
Turre drush për të dënuarit.
Bulevarde të pafundme të tradhtisë.
Viti 1535. Në Paris.
Hollësisht ia bastisën dhomën.
Dukumentet ia konfiskuan. Korrespondencën
Është autor i traktatit mbi ëndrrën e shpirtit.
Në katolikët vërehet paturpësia e djallit
Dhe murtaja. Fatkeqësia e urisë.
Viti 1541. Kthimi ne Gjenevë.
Provokime të ndërsjella.
Urrejtje fanatike.
Terror i llahtarshëm në rrugë.
Nuk e shpëton dot religjioni.
Vizioni utopist i përjetësisë.
Dobësohet.
Gjithnjë më shumë dobësohet.
Peizazh i thatë. Rrëkezë e kuqe e dritës
Jehonë e së keqes.
Dobësohet.
Gjithnjë më shumë dobësohet.
Vdes
I shndërruar në mëkat.
KËTU
Këtu humbi jetën gruaja ime.
Këtu lindi Kerubini.
Këtu e vranë Kerubinin.
Këtu pres në asgjë më shumë
Këtu bora e shkrirë.
Këtu gjuha e Goethes hi dhe pluhur
Këtu askush nuk kthehet kur jeta vazhdon.
Këtu koha dhe fati
Lidhur me zinxhir.
Faleminderit, mandarina nuk ha
SHTYPE ENTER
Në jetë të jetëve Enter
( nga shtypi)
Krematori më modern në Evropë
Berlin Treptow. Arkadia e përzishme.
Rradhitja kompjuterike me krepin e zbehtë të bebëzës
Rrjeti i qetësisë. Vetëm fëshfërima e gjetheve artificiale.
Përtej varri Pentium
Kujtesa e pavdekshme.
Koincidenca e dy ditëve në një ditë.
Për të vdekurit berberi. Ndërhyrjet kozmetike.
Laboratori fotografik. Ngjyra e zezë e ngrohtë.
Rojet e anitvirusit në çdo kat.
Prapa dritares përmbajtje e rrëmbyeshme.
Në diskun e fortë arkivole etui
Gjendemi në indeksin e emrave.
Një bulëz uji në skaj të buzëve.
Lagështirë e dashurisë së vdekur.
Kemi qenë të dashuruar atëbotë kur kjo ka ndodhur.
Tashmë vetëm pliku i lidhur me qiellin.
Baza e mbyllur e të dhënave.
Nga oxhaku reja e shkretë.
A thua dëshiron me siguri
Të fillosh operacionin e anulimit ?
Shtype Enter
DYQANET ZOOLOGJIKE
Dyqanet zoologjike
Kamp i internimit
I fëmijërisë sime.
Derra indie. Papagaj. Kanarina.
Aroma e neveritshme e skllavërisë.
Tallashe ngjarjesh.
Në shtëpi pështyj depresionin
Macja e Antigonës nuk u duk më
Çark minjsh që poshtë Verdunit
Dhe pastaj vazhdimi deri në Auschwitz
Nuk dita si do të mbaroj
Kur u paraqita
Për vullnetar.
ASKUSH
Pajtohem me këtë peizazh
Që nuk ekziston.
Babai mban në duar violinën
Fëmijët i lëpijnë tingujt.
Rryma ajri
Tundin petalet e trëndafilit.
Pastaj lufta. Humbasim nga sytë.
Në mendime të tëra fshihen fjalët.
Dhoma e zbrazët
E vendosur në errësirë
Të ndërtesës.
Të lutem lëre lajmin
Thotë askushi.
QYTEZA BOTA
Gjithnjë më vështirë është t’i mbledhësh në tryezë
Tashmë hera e tretë bie gongu. Supa me panxhar zë të ftohet.
Më të përpiktë janë të vdekurit
Pastaj fëmijët që pyesin a ka ëmbëlsira. E ne ?
Parkuam kujtesën
Në vendin e palejueshëm
Dhe tani presim në ardhjen e orëndreqësit.
Policin e pensionuar
Në qytezën tonë Bota.
KRAKOVI
Çfarë di për vendin tim?
Re e paaftë
Më vjen rrotull
Kur kaloj kufirin
Dhe ndez radion në automobil.
Fashistin djathtist e merr malli për Hitlerin
Lutja mëkatare në listën e hiteve.
Admiroj peshqirin e fushës.
Tipare semite të maleve.
Jeta e rëndomtë e qytezave.
Veti shprese të perëndimit të diellit.
Çfarë di për vendin tim?
Valëvisin kambanat
dhe alarmojnë.
Vjen rrotull mbrëmja
Kur arrij në qytet.
Në qytetin
Për të cilin më merr malli
Derisa miqt e mi më thonë:
Në lumturi është lumturia
Dhe këtu mund të jetosh.
PLACEBO
Ajo thotë se kjo është jeta
Ai thotë se ky është placebo
Dhe ngatërron goditjet e qukapikut
Me goditjet e zemrës
Sepse nuk e dashuroi tërthorazi
Po me tërë mendimin
I takonte sektit të fjalëve të tij
Deri në orët ilegale
Sherbime të veçanta ushqenin pellgje
Atëbotë kur lundruan me barkë
Kur vdiqën:
Ajo tha se kjo është vdekja
Ai tha se ky është internimi
LLAFAZANIA E BOTËS
Në llafazaninë e madhe të botës
Jam vetëm një pëshpëritje e mbytur
Në fortissimo akustike.
Qyteza qytete vende
Bëjnë zhurmë
Kur afrohem në kufijt e tyre.
Makina kositëse e barit
Primadona e operetës
E oborrit tonë
Prish qetësinë e mëngjesit
Me një libretto të keq.
Mediokritete të zëshme përreth.
Zëra të ngritur lart.
Forca plot britma të stadiumeve.
Britma çjerrëse politike.
Madje sekonda e dashurisë
Shkëputet nga klithma.
Dhe britmat bëhen.
edhe më të zëshme.
Më të zëshme.
Deri në çastin kur qetësia e vdekur godet
Me tonin e vet të ngritur.
Historia si gjithnjë
I jep publicitet
Që të fashit
Thirrjet e dikujt për ndihmë.
DIKU GJETIU
Dëshiroj të jetoj Diku Gjetiu
Në qyteza të zbukuruara me dorë.
Të takohem me ata
Të cilët nuk vijnë në botë.
Më në fund do të ishim të vetmuar të lumtur.
Dhe asnjë stacion nuk do të na priste.
Asnjë ardhje.Asnjë vajtje.
Ikën koha në muze.
Asnjë luftë nuk do ta bëjnë për ne
Asnjë njeri.Asnjë ushtri. Asnjë armë.
Vdekja në dehje. Gjithë gaz
Në bibliotekë kohë e pafund.
Dashuria. Kapitull i papërqëndruar.
Që do të na kthente me pëshpëritje kartat në zemra.
( Zgjodhi dhe përktheu nga polonishtja:
MAZLLUM SANEJA)
