Tua FORSSTRÖM (FINLANDË)

Tua FORSSTRM

U lind në vitin 1947 në Borgå (Finlandë). Jeton në mes Ekenas dhe Helsinkit. Është një poete shumë e vlerësuar finlando-suedeze dhe ka fituar shpërblime të mëdha letrare në Suedi dhe në Finlandë. Është njëra nga poetët më të rëndësishme të Finlandës

Vepra e saj përbëhet nga përmbledhje të vogla delikate poezie. Sfondi i poezisë së saj është rajoni i vendlindjes së saj, Nyland, me gjitë e gjata, pyjet dhe plazhet në Golfin e Finlandës. Ajo është lindur dhe ende jeton aty, edhe pse ka edhe një banesë në kryeqytetin finlandez. Po ashtu studion letërsi në Helsinki në seksionin suedez të Universitetit. Për një kohë punoi për botuesit Söderström, por tani për njëfarë kohe ka fituar jetesën nga shkrimi. Ka fituar të gjitha çmimet e rëndësishme poetike në vendlindjen e saj dhe vepra e saj u përkthye në danisht, gjermanisht, anglisht, italisht, finlandisht, frëngjisht dhe holandisht. Depërtimi i saj në letërsi erdhi kur ishte vetëm 30 vjeçe, me përmbledhjen e saj të gjashtë,  Leopard dëbore,  që i solli pranim në nivel ndërkombëtar, kurse përkthimi i tij anglisht nga David McDuff fitoi një Çmim për Librin me Poezi të Përkthyer.

Ndër veprat e saj janë „Snow Leopard2, „Tallört“ (Foleja e verdhë e zogut, 1979), „September“ (Shtatori, 1983) dhe „Marianergraven“ (Hendeku i Marianëve, 1990) si dhe „Parkerna“ (Parqe, 1992), libri i cili fitoi Çmimin e Akademisë Finlando-Suedeze dhe u propozua për çmimin e madh suedez letrar (rrallë për një shkrimtare finlando-suedeze) dhe për çmimin e madh finlandez (jepet tani vetëm për prozë). Koleksioni “Efter att ha tillbringat en natt bland hästar” (1997) / “Pas kalimit të një nate në mes të kuajve” (2000) fitoi çmimin më prestigjoz letrar skandinav të Këshillit Nordik. Ndërkaq, më vitin 2003 mori çmim letrar të Akademisë Suedeze (2003).

Poezitë e Tua Forsström-it janë jashtëzakonisht të lexueshme, të thjeshta në gjuhën e tyre dhe melankolike në ton. Kanë një vijë intelektuale me referenca për letërsi klasike, filozofi, studime kulturore-historike dhe artet pamore. Elementet dramatike janë të relativizuara me humor të thatë dhe metafora nga bota shtazore. Motivi më i rëndësishëm kompleks është dashuria, e përpunuar në një rrjet kontrastesh: çaste të shkurtra intensive lumturie dhe thyerje të pariparueshme, brenga dhe inat, çmenduri dhe vetmi, tabu dhe strategji mbijetese. Autorja e poezisë është një grua e ndjeshme, që mundohet të ruajë dinjitetin e saj në situate krize. Problemet individuale vendosen në një kontekst më të gjerë tëhuajtjeje dhe vetmie ekzistenciale dhe i referohen së keqes së botës perëndimore. Tua Forsström, 51, shkruan ngadalë: nëntë përmbledhje në një çerek shekulli. Përmbledhja e saj e parë, En dikt om kärlek och annat (“Një poezi për dashuri dhe gjëra të tjera”) doli më 1972.
Ajo botoi edhe disa drama dhe punime muzikore

 

 

(1)

Dëbora shtillet mbi
varrezën e Tenalës

ndezim qiri kështu që
të vdekurit do të jenë më pak

të vetmuar, besojmë se ata
u nënshtrohen ligjeve të njëjta

si ne. Dritat vezullojnë pa pushim:
ndoshta të vdekurit i merr malli për

shoqëri, nuk dimë asgjë nga
të bëmat e tyre, bora vezullon

Të vdekurit janë të heshtur si pambuk.
Një tufë fëmijësh të dobët që

padëgjueshëm afrohen një hap më shumë
Na vështrojnë nga afër për një

çast: a është sepse
harruan apo kujtojnë? Dëbora

shtillet nëpër varrezën e Tenalës

Sikur të fluturoje
natën përmbi një qytet në

lartësi të ulët: dritat po bëhen
autostrada, fenerët e

makinave, t’i arrin
nga diku

Së shpejti nget nëpër një
rrugë, njëra prej dritave

vezulluese në dëborën që shtjellohet

(2)

QELIBAR

Kam një unazë të qelibartë që
vezullon nëpër ujin e liqenit

Zhytem, e trazoj llucën, pjesëza
mineralesh shkëputen dhe pluskojnë nëpër

fundin, si flokët e ylltë të gonxhes së lisit
pluskonin dhe u mbyllën në gur

pastaj, gjatë kohës së tigrave me dhëmbë palle
dhe kuajve të vegjël

në pyjet subtropikale me shtog
dhe pemë kamfuri, ku jetojmë në shtëpi

Ti sheh më qartë nën ujë
Ti sheh më qartë kur je i sëmurë

Zhytem për në ujë të ftohtë, trazoj
llucë, pjesëza pluskojnë dalëngadalë, minerale

si lisi, flokët e yllta të gonxhes pluskojnë
në qelibar nëpër tridhjetë milionë vite duke vezulluar

në ujin e liqenit kur zhytem, gjithçka
trazohet, bëhet e vrenjtur, vezullon

(3)

Dhe kështu mbaron festa, pra.
Fillon në mënyrë aq të ngadaltë dhe
të mrekullueshme, ashtu si më kujtohet
dëbora që njëherë ra mbi shtëpinë
e bardhë. Duhet të kthejmë
gjithçka që na u bë lumturi, përveç
shndërrimit në imazh. As nuk
transformimet    Bie borë mbi plehra
dhe lulevargje prej letre, bie borë mbi
borën dhe qirinjtë në borë, e cila shtjellohet si
pështjellja. Ditë të buta, një rrjedhë e vogël
ujore: Në të vërtetë
nuk morëm vesh kurrë që po udhëtonim.

 

(1)

Për të shkatërruar ata që duam

i veshim si të çmendur në

Teatrin e Natës. Dhe ata çohen në revoltë!

Ne vetë gjendeshim atje si palaço!

Të maskuar në ëndërr, ishin edhe më shumë

vetvetja. Mace këmbëbuta. Të forta,

të pa korruptuara. Ata do të na mashtrojnë.

Ajo që quajmë kohë na mashtron.

Unë vetë, për shembull, jam ky lloj njeriu

që vazhdon të ecën poshtë e lartë

distancën e shkurtër mes blloqeve të larta ndërtesash

me muzikën tepër të vështirë në çantën time dhe

një qëllim, dëshpërim në rritje të

jem vetvetja. Është tetor me ajrin

metalik, qiellin metalik dhe të dashurit

e degdisur, që ecin me ne në tymin

e frymëmarrjes sime. Ne i shikojmë,

nuk duhet t’i humbim asnjëherë më.

 

 

(2)

Ditë pa etje përgjatë

ujit, re të ulëta

 

Kambana e vogël bie

me monotoni: Si ke

 

jetuar? Ç’je bërë?

Në Chekhov ka shumë biseda

 

“nëpër  lot”,

aroma e freskët e

 

dëborës, dhe duhet të

durojmë gjithçka. Zemra

 

nuk dëmtohet, zemra

është një liqen ku piktura

 

reflektohen për një çast dhe

fundosen. Kur shikon

nxënësin më të dashur

 

Dikush ende çan

 

Retë, aroma e freskët

dëbore

 

(3)

MOS U MIQËSO KURRË ME NJË SORRË

 

Mos u miqëso kurrë me një sorrë!

tha një biolog në radio. Një sorrë

ju ngjitet lehtësisht, do të trokasë

pa pushim në dritaren tuaj, një sorrë lehtësisht mund të bëhet psikotike.

Asgjë nuk ndodh këtu. Asgjë. Kopshte

në shi. Limonë në dritën e hënës. Një tufë stërqokësh

u ngrit me një raketë të madhe afër rrënojave mbrëmë. Kambanat

butësisht nëpër mjegullën. Tymi, rënia e tyre. Dikur pashë

sytë e një vajze të vogël me re përsipër, e pariparueshme

që nga fillimi, kjo dhemb. Reja pluskoi mbi

kokërdhokun vjollcë, dalëngadalë brenda drejt

bebëzës, dhe atëherë nuk e ndoqa dot

më shumë, atë re.

 

 

 

 

 

(4)

QYTETI VEZULLONTE

 

Qyteti vezullonte nga një distancë dhe

unë u ndala. Gjithçka dukej aq e bukur,

rrugët e planifikuara dhe kopshtet me tarraca,

si ujor në formë transparente, dhe i pashë të gjitha

me shumë qartësi. Mendoja për qytetet madhështore

me katedralet e tyre, dhe muzetë e vogël lokale në

fshatin suedez, dhe lëndina e ëmbël me

aromën e saj të fortë, dhe më kujtohet se sa ngjitesha pas

koteles së vogël me putrat e njollosura, e cila

iku me vrap dhe sa më kishte munguar.

U ktheva dhe dikush po çante, nuk mund të

mbaja mendjen për të. Qyteti ishte bërë nga xhami i tejdukshëm.

Atje gjendesha. Pashë dashurinë time tepër të dalluar.

Vezullim margaritarësh. Mjellmat e zeza. Guri kalcedon.

U përpoqa ta thirrja kotelen. Gjithçka po vezullonte.

Ngurrova, dija gjithçka, nuk

do të kthehesha.

 

 

 

 

 

(5)

KUAJT

 

Pasi kalova një natë

mes kuajsh, kujtoj erën

 

e freskët amoniaku dhe

bore që shkrihet, hënën e gjelbër

 

mbi koren jeshile të borës, një mi

rënkoi në dhomën e kashtës, si mërdhija

 

në kominoshet dhe kapelën e leshtë drejt

mëngjesit dhe sa qetësisht kuajt flinin gjumë.